Даалгаврын сангийн систем
Дараах зургаас шавжны амны аппаратын хэлбэрүүдийг сайтар ажиглаад ямар шавжных болохыг тохируулаарай.
А. Цагаан эрвээхий
B. Гэрийн ялаа
C. Хэдгэнэ
D. Халгайны цох
Дараах хөхтөн амьтдыг ямар багийн төлөөлөгчид болохыг зөв харгалзуулна уу.
1. Шавж идэштэн
2. Битүү туурайтан
3. Ац туруутан
4.Мэрэгчид
Дараах цэцэгт ургамлуудын үр жимсийг овогтой нь зөв харгалзуулна уу.
А. Буурцаг 1. Голгэсэртэн
B. Цуурцаг 2. Саргай
C. Үрэнцэр 3. Буурцагтан
D. Жамар буюу хуурамч жимс 4. Тоонолжтон
“... Месопотами бол Тигр, Евфрат мөрний хооронд орших өргөн уудам, үржил шимт нутаг юм. Эдгээр мөрөн Бага Азийн өндөр уулсаас эх авч урссан Персийн буланд цутгана. Тус нутаг нь Энэтхэг, Газар дундын тэнгис мөн Ази, Европ тивийн зааг болдог. Шүмэрүүд уг хоёр мөрний умард хэсгээс өмнөд хэсгийн шаварлаг, усархаг нутагт нүүдэллэн ирж, тариалан эрхлэн амьдрах болжээ. Тэд услалтын систем, хуурай цаг улиралд ашиглах усан сан, далан байгуулж арвай, улаан буудай их хэмжээгээр тарьдаг байжээ.” Түүх VI, УБ., 2015.
a.Шүмэрүүдийн хүн төрөлхтний түүхэнд анх бий болгосон зүйлсээс нэгийг бичнэ үү.
b.Хоёр мөрний улсуудын нийгмийн давхрааг нөхөж бичнэ үү.
Хаан - ...... – Хагас чөлөөт иргэд (тариачид, малчид, урчууд) - Боол
c.Хоёр мөрний хөндийн улсуудыг оршин тогносон дарааллаар нь зөв жагсаана уу.
(Ассир, Аккад, Вавилон, Шүмэр)
d.Месопотомичууд шинжлэх ухааны мэдлэгээ аж ахуйдаа хэрхэн хэрэглэж байсан бэ?
e.Месопотомийн хөндийд байгуулагдсан улсуудын мөхсөн гол шалтгааныг бичнэ үү.
Зурагт өгөгдсөн ургамлын онцлогийг тодорхойлж, асуултад хариулна уу
6.1. Цэцгийн овог болон нэрийг бичнэ үү.
...................................................................................
6.2. Цэцгийн томьёог бичээрэй. ...............................
6.3. Үр жимс нь ямар онцлогтой вэ?......................
функцийн графикийг зурагт үзүүлжээ.
а. Графикийн хэвтээ тэнхлэгтэй огтлолцох A цэгийн координат (e, 0) болохыг харуул.
б. функцийн уламжлалыг ол.
в. Графикийн (e, 0)цэгт татсан шүргэгчийн налалтыг ол.
г. Графикийн (e, 0)цэгт татсан шүргэгчийн тэгшитгэл бич.
д. Шүргэгчийн ординат тэнхлэгийг огтлох цэгийг ол.
6 хүүхэд дараалан зогсов. Мишээл, Тэнгис хоёр дараалан зогсох үзэгдлийн магадлал хэд вэ? Уг үзэгдлийн эсрэг үзэгдлийг нэрлэж, магадлалыг ол.
Бүх цифрүүд нь тэгш эсвэл сондгой цифр давтагдахгүй 3 оронтой тоо хэдэн ширхэг байх вэ?
Бичиг үсэг бол хүн төрөлхтний түүхэнд агуу их ач холбогдолтой нээлт юм. Анхны бичиг үсэг Шүмэрт НТӨ 3200-3100 оны үед үүсчээ. Бичиг үсэг нь хүмүүсийн засаг захиргаа, худалдаа наймааны хэргийг тэмдэглэх, бүртгэх, тооцоолох, түүнийгээ хадгалах, хэрэгцээнээс үдэн бий болсон байна. Хүн төрөлхтний бичиг үсгийг Дүрс бичиг, Санаа бичиг, Авиан бичиг хэмээн ангилдаг байна. Финикүүд НТӨ 1200 оны үеэс бичиг үсэг зохион хэрэглэх болов. Финик бичгээс арамейн ард түмэн өөрийн бичиг үсгийг зохиож, арамей үсгээс сири, сири бичгээс согдууд, согдоос уйгар болон монголчууд бичиг зохиож хэрэглэснээр Монгол бичиг үүсчээ. Харин грек бичгээс эдүгээ хэрэглэж буй кирил бичиг үүссэн байна
a.Аль нь шүмэрүүдийн бичиг үсгийн дурсгал вэ?
.
b.Хүн төрөлхтөн бичиг үсэгтэй болсны ач холбогдол юу вэ?
b.Энэхүү дурсгал хэдий үед холбогдох ямар нэртэй түүхийн дурсгал вэ?
А. Юань улсын үеийн цаасан мөнгөний дардас
B. Хубилай хааны тамганы дардас
C. Юань гүрний үеийн дөрвөлжин үсэгтэй гэрэгэ
D. Гүюг хааны тамганы дардас
d.Хүн төрөлхтний анхны бичиг үсэг одоогоос хэдэн мянган жилийн өмнө зохиогдсон бэ?
e.Финик үсэг НТӨ 1200 оны үед зохиогджээ. Оныг мянганд шилжүүлнэ үү.
Дараах ангилал зүйн нэр томьёонуудыг тайлбарлан бичнэ үү.
Таксономи - ......................................................
Стегоцефал - ......................................................
Геохронологи - ....................................................
Аналоги эрхтэн - .................................................
Homo habilis - ………………………………………
“Онтогенез бол филогенезийн товч давталт мөн” гэдэг нь ямар хуулийг илэрхийлж байна вэ? Хуулийг тайлбарлан жишээ бичнэ үү?
8.1. Ямар нэртэй хууль вэ? - .....................................................................................
8.2. Хэн гэдэг эрдэмтэн хэзээ гаргасан бэ?.............................................................
8.3. Хуулийн онцлогийг товчхон тайлбарлаарай..........................................................
функц өгөв.
а. Функцийг хэлбэрт бичээд хоёр талаас нь
-ээр уламжлал авах замаар
болохыг харуул.
б. y=3x функцийн уламжлалыг ол.
Популяцийн тоо толгойн зохицуулалтыг Италийн эрдэмтэн В.Вольтера “Махан идэштэн-золиос” амьтан дээр ажиглалт хийж, үр дүнд нь гурван хуулийг томьёолсон байдаг. Тэдгээр хуулиудыг зөв харгалзуулна уу.
|
Хууль |
Томьёолол |
||
|
А |
Давтамжийн мөчлөгийн хууль |
1 |
Хэрэв 2 зүйлийн бодгалиудыг адил хэмжээгээр агнах, барих тохиолдолд золиосны тоо өсөж, махан идэштний тоо буурах |
|
B |
Дундаж утга хадгалагдах хууль |
2 |
p+q=1, P2+2pq+q2=1 |
|
С |
Дундаж утга зөрчигдөх хууль |
3 |
Хоёр зүйлийн популяцийн дундаж тоо нь анхны тооноос үл хамааран популяцийн ихсэх, багасах хурд, түүнчлэн махан идэштний эрчим тогтмол байх хүртэл харьцангуй тогтмол хадгалагдана. |
|
D |
Харди-Вейнбергийн хууль |
4 |
Хоёр зүйлийн тоо толгойн хэлбэлзэл нь тэдгээрийн анхны харьцангуй тоо, махан идэштэн ба золиосын популяцийн өсөлтийн хэмжээнээс хамаарч давтагдаж байдаг |
Дараах үгнүүдийг ашиглан өгүүлбэрийг нөхөж гүйцээнэ үү. /Нэг үг 2 удаа хэрэглэгдэж болно/
...................... нь ............................... бие бөгөөд бие даан өсч үржих чадваргүй, зөвхөн .............. амьд биеийн уургийн .........................., энзимийг ашиглан .......................нь явагддаг .................................. юм. Вирусын ........................ мэдээллийг ......... ба ...........–ийн аль нэг нь хадгалдаг. ..........,............-ийг зэрэг агуулсан ............... өнөөг хүртэл хараахан тогтоогдоогүй байна.
|
нийлэгжил, РНХ, бичил биетэн, репликаци,удмын, эст бүтэцгүй, эзэн, ДНХ, вирус |
Дадлага ажлын үед сурагчдын цуглуулсан амьтны дээжийн тоо хэмжээг харуулсан хүснэгтийг үзүүлэв. Сурагч зөөлөн биетний хэдэн төлөөлөгч цуглуулсан байна вэ?
|
Амьтны бүлэг |
Дээжийн тоо |
|
Хачиг |
9 |
|
Циклоп |
15 |
|
Хясаа |
19 |
|
Хануур хорхой |
13 |
|
Эмгэн хумс |
27 |
|
Гидра |
34 |
|
Нүцгэн ховс |
42 |
1 - 6 дугаартай өгөгдсөн амьтан ургамлыг латин нэрийг ашиглан доорхи амьд биеийн хос нэршлийн зарчмаар бичсэн латин нэршлийг тохируулан сонгоно уу.
1.Falcocherrug, 2.Ganisfamiliaris,3.Pisumsativum,4.Larixsibirica,5.Larixsibirica6.Pinussibirica
А. Гэрийн нохой –
B. Сибир шинэс –
С. Тахь адуу –
D. Таримал вандуй –
E.Идлэг шонхор–
F. Хуш –
Ургамлыг овогтой зөв харьцуулаарай.
|
Ургамлын төлөөлөгчдийн нэр |
Овгийн нэр |
||
|
А |
Байцай, цагаан лууван, улаан манжин, шар манжин |
1 |
Сараана |
|
B |
Өрөл, монос, гүзээлзгэнэ, бөөрөлзгөнө, сөд |
2 |
Тоонолжтон |
|
C |
Яргуй, цээнэ, удвал, алтан хундага, жамьянмядаг |
3 |
Гол гэсэртэн |
|
D |
Хэрээ нүд, мухар цагаан, сонгино, таана, хөмүүл |
4 |
Саргай |
|
E |
Шарилж, азаргана, багваахай, наранцэцэг, хонгор зул, банздоо |
5 |
Холтсон цэцэгтэн |
функц өгөв. Энд
томьёо ашиглана.
а. Функцийг хэлбэрт бичээд хоёр талаас нь
-ээр уламжлал авах замаар
болохыг харуул.
б. функцийн
координаттай цэгт татсан шүргэгчийн тэгшитгэл бич.
Дараах эволюцийн баталгаануудыг жишээтэй нь зөв тохируулна уу.
|
Эволюцийн баталгаа |
Жишээ |
||
|
A |
Эмбриологийн баталгаа |
1 |
Биеийн нийтлэг шинжийн баталгаа |
|
B |
Палеонтологийн баталгаа |
2 |
Палеоарктик |
|
C |
Ангилал зүйн баталгаа |
3 |
Хүний хөврөлд заламгайн сүв байдаг |
|
D |
Жишил анатомийн баталгаа |
4 |
Филогенезийн цуваа |
|
E |
Биогеографийн баталгаа |
5 |
Филогенетикийн мод |
НТӨ 7000 оны үед Инд мөрний хөндийд хүмүүс усалгаат тариалан эрхлэн, суурин амьдарч эхэлжээ. НТӨ 3000 он гэхэд Энэтхэгийн хойгийн ихэнх газарт хүмүүс суурьшсан байв.НТӨ 1900 оноос эхлэн Хараппагийн нийгэм Инд мөрний үерээс шалтгаалан доройтож НТӨ 1700 он гэхэд мөхөв. Харин НТӨ 1500 оны орчмоос Инд мөрний сав газарт Аричууд нүүдэллэн ирэв. НТӨ 1000 оны үеэс тэдний дунд нийгмийн маш хатуу шаталсан загвар бүхий тогтолцоо бий болов. Ведийн үед хиндү шашин үүссэн бөгөөд гол бурхныг нь Индра гэдэг дайны бурхан байв. Ведийн үе төгсөхөд хүмүүс илүү уян хатан, илүү бодитой бурхдыг шүтдэг шашнуудад итгэх болов. Тэдгээрийн нэг нь НТӨ VI зуунд Сиддхарта Гаутама гэдэг хүний номлосон буддын сургаал байлаа. Эртний Энэтхэгчүүд НТӨ I зуунд зохиогдсон Манугийн хуулиар нийгмийн харилцаагаа зохицуулж байв. Түүх VI, УБ., 2015.
a.Хараппа гэж юуг хэлж байна тайлбарлана уу.
b.Манугийн хуулийн гол агуулга юу вэ?
A. Эрчүүд нь эмэгтэйчүүдэд хүндэтгэлтэй хандах ёстой ч эмэгтэйчүүд гэртээ эрчүүдийн хүслээр амьдрах ёстой
B. Нэг кастийн хүн нөгөө кастийн хүнтэй гэрлэхийг хатуу хориглоно.
C. Аричуудын ноёрхлыг бэхжүүлэх, эрх ашгийг хамгаалахад чиглэгдсэн байв.
D. Манугийн хуульд бүх энэтхэгчүүдийг Брахман, Кшатри, Вайши, Шудра хэмээх нийгмийн давхраанд хуваажээ.
c.НТӨ VI зуунд Сиддхарта Гаутама буддын сургаалийг номложээ. Гэвэл Энэтхэгт Буддын шашин одооноос хэдэн жилийн өмнө үүссэн бэ?
d.Эртний энэтхэгчүүд Хиндү шашнаас татгалзаж Буддын сургаалийг шүтэх болсон шалтгааныг бичнэ үү.
e..Дравидууд гэж ямар хүмүүсийг хэлэх вэ? Тайлбарлан бичнэ үү.