Зэсийн карбонатыг хүхрийн хүчлээр үйлчилж, гарган авсан зэсийн сульфатыг цэвэрлэх арга, техникийг сонгоно уу.
I. эх бодис ба урвалжийг үлдэгдэлгүй урвалд орохоор авна.
II. эх бодисыг урвалжаас илүүдлээр авна.
III. урвал явагдсаны дараа илүүдэл эх бодисоо шүүж авна.
IV. шүүгдэс дээр урвалжаа нэмж, давс үүсч байгаа эсэхийг шалгана.
V. урвал явагдсаны дараа холимгийг шууд ууршуулна.
VI. шүүгдэсээ аажим ууршуулна.
A.I, IV, VI
B.II, III, V
C.I, IV, V
D.II, III, VI
Зэсийн сульфат гарган авах аргыг дараах бүдүүвчид өгөгдсөн мэдээлэлд үндэслэн сонгоно уу.
A.
B.
C.
D.
Зэсийн сульфат гарган авах аргыг дараах мэдээлэлд үндэслэн сонгоно уу.
Мэдээлэл:
1. зэс нь идэвхи муутай металл.
2. зэсийн оксид, суурь, карбонат нь усанд уусдагүй.
3. зэсийн сульфат нь усанд сайн уусдаг давс.
4. зэсийн сульфатын усанд уусах чанарын ялгаа их.
A.Аюул багатай учраас металлыг нь илүүдлээр авч, хүчлээр үйлчилж гарган авна.
B.Оксид эсвэл карбонатыг нь илүүдлээр авч, хүчлээр үйлчилж гарган авна.
C.Хүчил-суурийн титрлэх аргаар усанд уусдаг давсыг гарган авна.
D.Тунадасжуулах урвалаар гарган авч, шүүх аргаар цэвэрлэнэ.
Давс цэвэрлэх аргын нэг бол шүүх арга юм. Шүүх аргын зурагтай танилцана уу.
Шүүх аргын алхам:
1. Үл уусах давсаа угаах.
2. Үл уусах давсаа хатаах.
3. Тунадас үүсэхийг шалгах.
4. Тунадасыг шүүх.
5. Хоёр уусмалыг холих.
Давс гарган авч, цэвэрлэх дарааллыг тогтоосон хариултыг сонгоно уу.
A.а5, б4, в1, г1, д2, е3
B.а5, б4, в3, г4, д1, е2
C.а3, б4, в3, г4, д1, е2
D.а3, б1, в5, г1, д4, е3
Фторын хайлах цэг -2200C, буцлах цэг -1880C бол 250С температурт фторын орших төлвийг тодорхойлно уу
А.Хатуу
B.Шингэн
C.Хий
D.Шингэн-хий
C.
Дараах төлвийн шилжилтээс эндотермийн процессийг сонгоно уу.
A.Конденсаци B. Буцлах C. Хөлдөх D. Шингэрэх
B.
Дараах төлвийн шилжилтээс экзотермийн процессийг сонгоно уу.
- Хайлах B. Буцлах C. Хөлдөх D. Хуурай нэрэгдэх
C.
Дараах бодисын төлөв байдлыг илэрхийлсэн зураглалыг молекул кинетикийн онолоор тайлбарласантай зөв харгалзуулсан хариултыг сонгоно уу.
.PNG)
C.
Хүчил-суурийн титрлэх аргын талаархи үнэн мэдээллийг сонгоно уу.
1. Эх бодисуудыг үдэгдэлгүйгээр урвалд оруулж давс гарган авна.
2. Гарган авсан давсаа шүүх аргаар цэвэрлэнэ.
3. Эх бодисын аль нэгийг илүүдлээр авч урвалыг явуулна.
4. Гарган авсан давсаа ууршуулах аргаар цэвэрлэнэ.
5. Энэ аргаар 100% -ийн цэвэршилтийн зэрэгтэй давс гарган авдаг.
6. Гарган авсан давсны уусах чанарын зөрөө их бол талсжуулах аргаар цэвэрлэж болно.
A.1, 2, 4
B.2, 3, 5
C.1, 4, 6
D.4, 5, 6
Этан хүчил /tбуц. = 118ºC/ -ийн буцлах цэгийг тодорхойлох туршилт хийжээ. Туршилтын үр дүнд этан хүчил хольцтой байгаа нь тогтоогджээ. Энэ туршилтын үр дүнг сонгоно уу.
A.115ºС
B.116 - 117ºС
C.118ºС
D.123 - 126ºС
Судлаач Х бодис болон түүний холимгийг халаах туршилт явуулж, 4 үр дүнг гарган авчээ. Х бодисын холимгийн буцлах үзэгдлийг илэрхийлсэн диаграммыг сонгоно уу.
A.
B.
C.
D.
Судлаач Х бодис болон түүний холимгийг халаах туршилт явуулж, 4 үр дүнг гарган авчээ. Х бодисын холимгийн хайлах үзэгдлийг илэрхийлсэн диаграммыг сонгоно уу.
A.
B.
C.
D.
Е101 – Е180 нь хүнсий будагч бодисууд юм. М&М-шокалодтай чихрийн холимгийн дээж ба дөрвөн будагч бодисын хроматограммтай танилцана уу. М&М-шоколодтай чихэрт нэмэлтээр ороогүй будагч бодисын кодыг сонгоно уу.
A.Е171
B.Е133
C.Е122
D.Е120
Цаасан хроматограммтай танилцаад наалдах чанар их, уусах чанар багатай бодисыг сонгоно уу.
.png)
A.
B.
C.
D.
Габерийн процессоор аммиакийг гарган авдаг.
N2(х) + 3H2(х) → 2NH3(х)
Стандарт нөхцөлд байгаа 49.6 дм3 эзлэхүүнтэй азотоос гарган авах аммиакийн массыг тооцоолох алхамын зөв дарааллыг сонгоно уу.
A.1-Урвалын стехиометр ашиглана, 2-Хийн молийн эзлэхүүнийг ашиглана, 3-Хийн молийн масс ашиглана.
B.1-Хийн молийн эзлэхүүнийг ашиглана, 2-Хийн молийн масс ашиглана, 3-Урвалын стехиометр ашиглана.
C.1- Урвалын стехиометр ашиглана, 2-Хийн молийн масс ашиглана, 3-Хийн молийн эзлэхүүнийг ашиглана.
D.1-Хийн молийн эзлэхүүнийг ашиглана, 2-Урвалын стехиометр ашиглана, 3-Хийн молийн масс ашиглана.
Стандарт нөхцөлд байгаа 37.2 дм3 хүчилтөрөгчийн массыг тооцоолох тэгшитгэлийг сонгоно уу.
A.
B.
C.
D.
0.5 моль ус (H2O) -ы жижиг хэсэг болон тоог харгалзуулна уу. /NA-Авогадрогийн тогтмол/
A.1В, 2Б, 3В, 4Б
B.1А, 2В, 3Б, 4А
C.1В, 2А, 3Б, 4А
D.1А, 2В, 3А, 4Б
Бодисын массын утгыг харгалзуулна уу.
.png)
A. 1А, 2Б, 3В
B.1Б, 2В, 3А
C.1Б, 2А, 3В
D.1А, 2В, 3Б
Тодорхойлолтыг гүйцээх түлхүүр үгүүдийг сонгоно уу.
6.02∙1023 ширхэгтэй тэнцүү тооны жижиг хэсгийг . . . гэнэ. 6.02∙1023 тоог . . . гэх бөгөөд бодист агуулагдах жижиг хэсгийн тоог моль нэгжээр илэрхийлсэн хэмжигдэхүүнийг . . . гэнэ.
A.Авогадрогийн тогтмол, 1 моль, бодисын тоо хэмжээ
B.Бодисын тоо, хэмжээ, 1 моль, Авогадрогийн тогтмол
C.1 моль, Авогадрогийн тогтмол, бодисын тоо хэмжээ
D.1 моль, бодисын тоо хэмжээ, Авогадрогийн тогтмол
Үхэр нь хонины 25%-тай тэнцүү бол үхрийн тоо хэд вэ?
1200÷4=300 /үхрийн тоо
Буруу хариулт
Малчин Очирынх хонь, ямаа, үхэр нийлээд 2400 малтай.
Бүх малын 50% нь хонь бол хэдэн хоньтой вэ?
2400÷2=1200 /хонины тоо
Буруу хариулт
Малчин Очирын ямааны тоо хэд вэ?
Хонь, үхрийн нийт тоо 1500 гэж олсон.
2400-1500=900 /ямааны тоо
Аль нь 25%-той тэнцэхгүй вэ?
A.
B.2.5
C.0.25
D.
1911 оны хувьсгалын ач холбогдлыг аль нь илэрхийлж байна вэ? Зөв хариултыг сонгоно уу.
A. Хаант Орос Улсын муж болох явдлыг таслан зогсоосон.
B. Монгол Улсын тусгаар тогтнол, үндэсний бахархлыг сэргээсэн.
C. Хятадын эрхшээлээс гарч тусгаар тогтнолоо олсон.
D. Богдыг Монгол Улсын эзэн хаанаар өргөмжилсөн.
. Anand is writing a letter to a friend. He is describing what happened yesterday but there are some mistakes in bold should be corrected.
Dear Fiona,
I hope you’re well. Sorry for not writing to you sooner, but I’ve been very busy lately. 1) You can’t imagine what a terrible day I have had yesterday.
A.Have had- had
2) It all started early in the morning when the telephone ring.
A.Ring-rang
3) As I was getting out of bed, I tripped over the rug but luckily I don’t fall.
A.Don’t fall- didn’t fall
4) Then I spilled my coffee and burn my finger
A.Burn - burnt
5) when I having breakfast.
I hope I won’t have such a terrible day again.
Best wishes,
Anand
A.I having-I was having
Unjumble the words and complete the sentences.
a) htianbi ……………………
A.inhabit
b) “Eskimos ” are aboriginal and…………….. the Northern regions of Canada
A.“Eskimos ” are aboriginal and inhabit the Northern regions of Canada.
2. a) ulraisvv…………………….
A.survival
2.b) Hunting and trapping animals are the main skills used by the Inuit for………
A.Hunting and trapping animals are the main skills used by the Inuit for survival
3. a) znfreo ………………………
A.frozen
3 b) Inuit and Inuk people use sleds pulled by dogs to travel across the ……...ice.
A.Inuit and Inuk people use sleds pulled by dogs to travel across the frozen ice.
. Replace the verbs in bold with correct phrasal verbs in the box.
|
put out, put off, put on, put up with, put through |
a) They postponed the meeting till the later date because the reports weren’t ready.
A.Put off
b) I would like to call the director of the company, please connect me.
A.Put through
c) Firefighters are very brave to extinguish the fire
A.Put out
d) All Mongolians should wear traditional costumes during the special occasions.
A.Put on
e) I’m afraid I can’t tolerate that sort of behavior in my class.
A.Put up with
Complete the sentences with a word formed from the word in capitals.
a) Sharks and alligators have very……………………jaws. (POWER)
A.powerful
b) The Mongolian nomads are famous for their……………………. (HOSPITAL)
A.hospitality
c) A sharing community is everyone’s ………………… (RESPONSE)
A.responsibility
d) Lee has a vivid ……………….and dreams up amazing science-fiction stories. (IMAGINE)
A.imagination
e) George went horse…………………. (RACE)
A.racing
Write the name of the shop.
a) It sells roses and carnations. F __ __ __ __ __ __ ’s.
A.Florist’s
b) You can have your eyes tested there. O __ __ __ __ __ __ __‘s.
A.Optician’s
c) You can buy some minced meat there. B __ __ __ __ __ __’s.
A.Butcher’s
d) It sells muffins and bread rolls. B __ __ __ __’s.
A.Baker’s
e) You can buy stamps there. P __ __ __ o__ __ __ __ __.
A.Post Office
Write the name of the shop.
a) It sells boots and sandals. S __ __ __ s __ __ __.
A.Shoe shop
b) You can find trousers, shirts and jackets there. C __ __ __ __ __ __ s __ __ __.
A.Clothes shop
c) You can buy some medicines there. C __ __ __ __ __ __’s.
A.Chemist’s
d) It sells gold bracelets and rings. J__ __ __ __ __ __ ’s.
A.Jeweler’s
e) You can have your hair cut or dyed there. H __ __ __ s__ __ __ __.
A.Hair salon
Write the adjectives in brackets into their correct order.
Last week at the annual fashion a)….. (fashion/ annual) show in Paris, some ……………….
A. hariult bhgui
b) (young/ bright/ international) designers displayed their latest creations. Everybody had expected these …………..
A.Bright young international
c) (spring / new /trendy) fashions to be similar to last year’s rather ordinary and boring clothes; instead, the designers delighted the audience with a brilliant presentation. Drawing on …………………
A.Trendy new spring
d) (various/ international/young) inspirations, they showed the first ………….
A.Various young international
e) (big/exciting/colorful) collection in a decade. Many of them were focused on………..
A.Exciting big colorful
f) (elegant/ business/eco-friendly) garments.
A.Elegant eco-friendly business
. Write the adjectives in brackets into their correct order.
Dear Aunt Rosen,
I’m just writing to thank you for the money you sent me last month. It was very generous of you. I’ve sent it on some lovely things for my new house.
For the living room I bought a lovely pair of a) …blue velvet (velvet/ blue) curtains and for the bedroom I got a (n)
A.hariult oruulah
b)………………… ( elegant /cashmere /thin) blanket. While I was shopping I found a
A.elegant thin cashmere
c)………………….( Mongolian /colorful /oil) painting, which I have put in the dining room. I also bought a
A.colorful Mongolian oil
d) ………………………….(squire/wall/ small) mirror for the bathroom and a
A.small squire wall
e)……….................. (round/ beautiful/ grey) rug for the guest room. Finally, I went to an auction where I bought a
A.Beautiful round grey
f) …………………(dining /Indonesian /wooden) table for the kitchen.
Thank you once again for the gift.
I hope you’ll visit me soon.
Love,Susan
A.Indonesian wooden dining
Write the adjectives in brackets into their correct order.
Dear Aunt Mary,
I’m just writing to thank you for the money you sent me last month. It was very generous of you. I’ve sent it on some lovely things for my new house.
For the living room I bought a lovely pair of a) …blue velvet (velvet/ blue) curtains and for the bedroom I got a (n)
A. a hariult baihgui
b)………………… (round/large/antique) mirror. While I was shopping I found some
A.large antique round
c)………………….(silver/beautiful/tall)candlesticks, which I have put in the dining room. I also bought some
A.beautiful tall silver
d) ………………………….(soft/cotton/thick)towels for the bathroom and a
A.soft thick cotton
e)……….................. (green/squire/woolen) rug for the guest room. Finally, I went to an auction where I bought a
A.squire green woolen
f) …………………(oak/fabulous/English) table for the kitchen.
Thank you once again for the gift.
I hope you’ll visit me soon.
Love, Andrea.
A.fabulous English oak
Хүүхдийн ааш
Гэрийн эзэн охиноо тун сайн загная гэж шийджээ. Тэгээд охиноосоо ажиж анзаарсан өө сэв бүхнийг цаг хугацаа хайхралгүй, санаандаа орсон зоргоороо урсгаж байлаа. Тэр “Энэ чинь үг хэлэхгүй болохоор бүр толгой дээр гарах нь ... ноднин хавар гутлаа цоо шинээр нь шалбааг туулаад улыг нь салгачихсан .... Хэзээ ч билээ бас барьж явсан шүхрээ автобусанд мартчихаад ирсэн...Ухаан санаа нь хаанаа явдаг байнаа... Аан эртээр аальгүйтэж байгаад тэр зурагтны антен унагаж байсан ... Бүтэлгүй гэдэг нь! Өнөөдөр тэгээд ямар хэрэг мандуулаадхав! Гар хуруу нь өтсөн юм шиг хүний цаг руу ухасхийдэг нь юу вэ? Тэгээд унагачихдаг...Саваагүй гэдэг нь...Цоо шинээр нь шилийг нь хагалаад хаячихдаг ...”гэж үглэн гялалзсан оосортой бугуйн цагаа гартаа барин чихэндээ “Амьсгалыг нь” чагнав. Гэм буруутай охин нулимсаа сэм сэм арчин шуухитнан зогсоно. Тэгэхдээ “Би ямар аваад шидчихсэн биш дээ!. Зүгээр л ээжийн цаг , Саруулын ээжийн цагтай адилхан юм уу, үгүй юм уу л гэж үзэх гэсэн болохоос... Харин энэ муу гарнаас болж байгаа юм, сайн бариад авахгүй ...” гэж бодож байлаа. Бас аавыгаа бугуйн дээрээс нь шүүрэн авч, ширүүхэн түлхээд авсанд нь бүр ч гомдож байлаа. Түүгээр ч барахгүй ээжийнхээ цагийг гараасаа мултран шалан дээр унаж, нүүрний нь шилний хагас хол үсрэн унахыг харж, бүтэхгүй ч юм боллоо гэж балмагдан сандартал аав нь “Тэрээ гэм” хэмээн дуу алдан ухасхийхэд нь уул хад дээрээсээ дараад авав уу гэж айснаа бодон улам ихээр уйлмаар байлаа.Тэгээд ээжийгээ өмөөрөх болов уу гэж горьдон нулимс дүүрэн нүдээрээ харвал даанч хайхарсангүй. Харин даарин дээр давс нэмж “Ингэж нэг үг дуулах гээд байсан юм аа наадах чинь” гэж хэлээд гал тогооныхоо өрөө рүү эрээн халаадныхаа хормойг хийсгэн оджээ. Чингэхэд охин нь “Ээж ёстой муухай, улам их аашлуулаг гэж бодож байгаа юм байх даа” гэж бас л гомдон бодоход нулимс нь бүүр ч ихээр ундран гарах ажээ. Гэрийн эзэн, эхнэрийнхээ шил нь хагарсан алтан цагийг ширээн дээр тавьж “Цагчинд очоод л шилийг нь засуулчих хооронд муу охиноо дэндүү загначихав уу даа... Үгүй ээ эх нь гэж тэр!. Надаар түрээ барьж, охины минь бас загнуулж хүний гараар могой бариулах гэж байгаагий нь ээ! Муу санаатай гэдэг нь. Зурманд шийдэм гэгчээр зургаахан настай настай хүнд юун ч сүр болов доо” гэж бодсон авч усан нүдэлж байгаа охиндоо нүүр өгсөнгүй шинэ сонин авч шагайв.
Гэрт ажин түжин ... Жаал охин аав, ээжийн энхрийллээс ингээд нэг мөсөн гарчхаж байгаа юм биш байгаа... Тэгвэл яанаа... Би хаашаа явах юм бэ? Хөдөө байгаа эмээ, өвөө рүүгээ явах уу? Үгүй ээ эжий аав хоёр надгүй яаж амьд байх бол оо!” гэж бодон өнөө л зогссон газраа шуухитнан бяцхан гарынхаа хуруугаар оролдон байлаа.Дэмий л хацар дээгүүрээ нойт оргин урсах нулимсаа байн байн арчина. Олон юм бодохоор нулимс нь бүүр ч их гараад байх шиг санагдана. Тэгээд “Юм бодохоо больё” гэж том зүрх гаргаснаа “Айлын хүн ороод ирээсэй! Тэгвэл энэ хоёрын уур гарахгүй яахав дээ” гэж бодов. Тэгснээ тэр нэг юм олж харав. Өчигдөр өглөө аавынхаа эрээд олоогүй цамцны ханцуйн чулуун шигтгээтэй өрөөсөн товч, өндөр шүүгээний дор хөлд байгааг үзэнгүүт ухасхийн очиж авснаа “Энэ ээ аавын товчийг оллоо.” гэж цангинав.Тэр дуунаар сонин уншиж байсан аав нь толгойгоо өргөж, эцэг охин хоёрын тар тур хийх “Тулалдаан” –аас биеэ оторлон одсон ээж нь галын өрөөнөөс “Юу гэнээ “ гэж ялдамхан дуугарав. Тэрхэн зуур жаал охин, хэдхэн агшны түрүү орох байх газраа олж ядан байсан хөөрхий биш, аавынхаа цамцны товчийг олсон ганц гавьяатан болж орхив.Тэр хоёр хуруундаа олсон товчоо бөх гэгч нь чимхэн өргөж “Энэ! Энэ! Одоохон .. Аавын товч ...” гэж баярлан эжий рүүгээ дэгдэн гүйв. Тэгэхдээ “Наадъя, наадъя хүүхдүүд ээ!Намайг тойроод ирээрэй” гэж аялан одов. Охин нөгөө гайтай цаг руу очихдоо энэ дууг дуулж байсан санж!
Гэм буруугаа гэнэтийн тохиолоор цайруулж байгаа бяцхан охины хацар нь нойтон, сормуусанд нь сул асгарч байсан гэмшил гомдлын нулимсны сувдан дусал салж цөхөн гялалзаж байлаа. Гэвч тэр дуугаа цовоо цолгин дуулан байлаа. Хүүхдийн ааш аа гэж..!
С.Дашдооров.1992 он
Охины өөрийгөө өмөөрөх шалтгаануудыг бичээрэй.
- ............................................................................................................................................................................................................................................................................
- ...........................................................................................................................................................................................................................................................................
• Санаатай авч шидээгүй, Саруулын ээжийнхтэй адилхан байна уу үгүй гэж үзэх гэсэн
• Харин энэ гар л муу барьж байж алдсан
Гэрийн эзэн охиноо загнасныхаа дараа дотроо бодож байсан бодлоос гурван жишээ олж бичнэ үү?
- .....................................................................................................................................
- .....................................................................................................................................
- ......................................................................................................................................
• Цагчинд очоод л шилийг нь засуулчих хооронд муу охиноо дэндүү загначихав уу даа...
• Надаар түрээ барьж, охины минь бас загнуулж хүний гараар могой бариулах гэж байгаагий нь ээ!
• Зурманд шийдэм гэгчээр зургаахан настай настай хүнд юун ч сүр болов доо
“... Тэгээд “ Юм бодохоо больё “ гэж том зүрх гаргаснаа “ Айлын хүн ороод ирээсэй! Тэгвэл энэ хоёрын уур гарахгүй яахав дээ” гэж бодов. Тэгснээ тэр нэг юм олж харав...” гэсэн хэсгээс баймж утгатай үг гурвыг олж ямар баймж утгатай болохыг тайлбарлан бичнэ үү.
- Баймж үг ...............................................................................
.......................................................................................................
- Тайлбар......................................................................................................................................................................................................................................................
- Баймж үг ...............................................................................
.......................................................................................................
- Тайлбар......................................................................................................................................................................................................................................................
- Баймж үг ...............................................................................
.......................................................................................................
Тайлбар......................................................................................................................................................................................................................................................
• Баймж үг -ирээсэй
• Тайлбар-хүсэж гуйсан
• Баймж үг-яахав дээ.
• Тайлбар- баталж нотолсон
• Баймж үг –Юм бодохоо больё
• Тайлбар.- Хэм хэжээт баймж өгүүлбэр
Эхээс доорх өнгө аяс бүхий өгүүлбэр олж бичээд, энэхүү утгыг ямар аргаар илэрхийлснийг тайлбарлаж бичээрэй.
- Уйтгарлан гунигласан өнгө аяс бүхий өгүүлбэр ....................................................................................................................................................................................................................................................
- Тайлбар ............................................................................................................................................................................................................................................................................
- Эргэлзэн тээнэглэзсэн өнгө аяс бүхий өгүүлбэр ............................................................................................................................................................................................................................................................................
- Тайлбар ............................................................................................................................................................................................................................................................................
• Уйтгарлан гунигласан өнгө аяс бүхий өгүүлбэр Ээж ёстой муухай,
• Тайлбар -Ээждээ гомдож гунгласан өнгө аястай
• Эргэлзэн тээнэглэзсэн өнгө аяс бүхий өгүүлбэр Аав ээжийн энхрийллээс ингээд нэг мөсөн гарчхаж байгаа юм биш байгаа..
• .Тайлбар – Хүний хайр энхрийллээс ийм амархангарчихдаг юм болов уу? Гэж эргэлзсэн
Дараах үгсийн утгыг тайлбарлан бичээд тус бүр нэг холбоо үг үүсгэн бичээрэй
- Шийдэм........................................................................................................................................................................................................................................................................
- Холбоо үг .......................................................................................................................
- Саваагүй.................................................................................................................................................................................................................................................................
- Холбоо үг ......................................................................................................................
• Шийдэм- Барих тал нь нарийн, үзүүр хэсэг нь бүдүүн хэлбэртэй цохих, жанчих зэвсэг
• Холбоо үг – Муна шийпэм, Буу шийдэм.
• Саваагүй- Аливаа юмыг шохоорхох, оролдох сониуч зан
• Холбоо үг – Саваагүй хүүхэд
...Гэм буруугаа гэнэтийн тохиолоор цайруулж байгаа бяцхан охины хацар нь нойтон, сормуусанд нь сул асгарч байсан гэмшил гомдлын нулимсны сувдан дусал салж цөхөн гялалзаж байлаа. гэсэн нийлмэл өгүүлбэрийг энгийн өгүүлбэр болгож бичээд түүнээсээ цөм өгүүлбэрийг ялгана уу?
- Энгийн өгүүлбэр ...................................................................................................
- Цөм бүтэц ...................................................................................................
- Энгийн өгүүлбэр ..............................................................................................
- Цөм бүтэц ...................................................................................................
- Энгийн өгүүлбэр ..............................................................................................
Цөм бүтэц ...................................................................................................
• Энгийн өгүүлбэр ... Гэм буруугаа гэнэтийн тохиолоор цайруулав
• Цөм бүтэц . Гэм буруугаа цайруулж
• Энгийн өгүүлбэр Бяцхан охины хацар нь нойтон байв
• Цөм бүтэц Хацар нь нойтон
• Энгийн өгүүлбэр - нулимсны сувдан дусал сормуусанд нь сул асгарч байсан
• Цөм бүтэц .Дусал асгарч байв.
• Энгийн өгүүлбэр- Нулимсны сувдан дусал гялалзаж байлаа
Цөм өгүүлбэр Дусал гялалзана.
Дараах өгүүлбэрийг хөрвүүлэн бичээрэй
Он жил дээгүүр нь нүүж, он жил дэргэдүүр нь горхитой урсаж, он жилийг үдсээр үлдэх миний голын үхэр чулуу эх нутагтаа эгнэгт орших тууль хайлсаар салхи бороонд элэгдэн торойж харагднам билээ
Бяцхан дүүгийнхээ болон өөрийнхөө бага насанд тохиолдсон гэнэн цагаахан хэрнээ сургамжтай үйлийг санан бусдад сонирхуулах зорилгоор хүүрнэсэн эх зохион бичээрэй. Эх зохион бичихдээ баримт жишээ, сонин сайхан санаа,хүүхдийн гэнэн цагаан үйлийг оруулаарай. Үгийн тоо 250-300
A. хариу
Хүүхдийн ааш
Гэрийн эзэн охиноо тун сайн загная гэж шийджээ. Тэгээд охиноосоо ажиж анзаарсан өө сэв бүхнийг цаг хугацаа хайхралгүй, санаандаа орсон зоргоороо урсгаж байлаа. Тэр “Энэ чинь үг хэлэхгүй болохоор бүр толгой дээр гарах нь ... ноднин хавар гутлаа цоо шинээр нь шалбааг туулаад улыг нь салгачихсан .... Хэзээ ч билээ бас барьж явсан шүхрээ автобусанд мартчихаад ирсэн...Ухаан санаа нь хаанаа явдаг байнаа... Аан эртээр аальгүйтэж байгаад тэр зурагтны антен унагаж байсан ... Бүтэлгүй гэдэг нь! Өнөөдөр тэгээд ямар хэрэг мандуулаадхав! Гар хуруу нь өтсөн юм шиг хүний цаг руу ухасхийдэг нь юу вэ? Тэгээд унагачихдаг...Саваагүй гэдэг нь...Цоо шинээр нь шилийг нь хагалаад хаячихдаг ...”гэж үглэн гялалзсан оосортой бугуйн цагаа гартаа барин чихэндээ “Амьсгалыг нь” чагнав. Гэм буруутай охин нулимсаа сэм сэм арчин шуухитнан зогсоно. Тэгэхдээ “Би ямар аваад шидчихсэн биш дээ!. Зүгээр л ээжийн цаг , Саруулын ээжийн цагтай адилхан юм уу, үгүй юм уу л гэж үзэх гэсэн болохоос... Харин энэ муу гарнаас болж байгаа юм, сайн бариад авахгүй ...” гэж бодож байлаа. Бас аавыгаа бугуйн дээрээс нь шүүрэн авч, ширүүхэн түлхээд авсанд нь бүр ч гомдож байлаа. Түүгээр ч барахгүй ээжийнхээ цагийг гараасаа мултран шалан дээр унаж, нүүрний нь шилний хагас хол үсрэн унахыг харж, бүтэхгүй ч юм боллоогэж балмагдан сандартал аав нь “Тэрээ гэм” хэмээн дуу алдан ухасхийхэд нь уул хад дээрээсээ дараад авав уу гэж айснаа бодон улам ихээр уйлмаар байлаа.Тэгээд ээжийгээ өмөөрөх болов уу гэж горьдон нулимс дүүрэн нүдээрээ харвал даанч хайхарсангүй. Харин даарин дээр давс нэмж “Ингэж нэг үг дуулах гээд байсан юм аа наадах чинь” гэж хэлээд гал тогооныхоо өрөө рүү эрээн халаадныхаа хормойг хийсгэн оджээ. Чингэхэд охин нь “Ээж ёстой муухай, улам их аашлуулаг гэж бодож байгаа юм байх даа” гэж бас л гомдон бодоход нулимс нь бүүр ч ихээр ундран гарах ажээ. Гэрийн эзэн, эхнэрийнхээ шил нь хагарсан алтан цагийг ширээн дээр тавьж “Цагчинд очоод л шилийг нь засуулчих хооронд муу охиноо дэндүү загначихав уу даа... Үгүй ээ эх нь гэж тэр!. Надаар түрээ барьж, охины минь бас загнуулж хүний гараар могой бариулах гэж байгаагий нь ээ! Муу санаатай гэдэг нь. Зурманд шийдэм гэгчээр зургаахан настай настай хүнд юун ч сүр болов доо” гэж бодсон авч усан нүдэлж байгаа охиндоо нүүр өгсөнгүй шинэ сонин авч шагайв.
Гэрт ажин түжин ... Жаал охин аав, ээжийн энхрийллээс ингээд нэг мөсөн гарчхаж байгаа юм биш байгаа... Тэгвэл яанаа... Би хаашаа явах юм бэ? Хөдөө байгаа эмээ, өвөө рүүгээ явах уу? Үгүй ээ эжий аав хоёр надгүй яаж амьд байх бол оо!” гэж бодон өнөө л зогссон газраа шуухитнан бяцхан гарынхаа хуруугаар оролдон байлаа.Дэмий л хацар дээгүүрээ нойт оргин урсах нулимсаа байн байн арчина. Олон юм бодохоор нулимс нь бүүр ч их гараад байх шиг санагдана. Тэгээд “Юм бодохоо больё” гэж том зүрх гаргаснаа “Айлын хүн ороод ирээсэй! Тэгвэл энэ хоёрын уур гарахгүй яахав дээ” гэж бодов. Тэгснээ тэр нэг юм олж харав. Өчигдөр өглөө аавынхаа эрээд олоогүй цамцны ханцуйн чулуун шигтгээтэй өрөөсөн товч, өндөр шүүгээний дор хөлд байгааг үзэнгүүт ухасхийн очиж авснаа “Энэ ээ аавын товчийг оллоо.” гэж цангинав.Тэр дуунаар сонин уншиж байсан аав нь толгойгоо өргөж, эцэг охин хоёрын тар тур хийх “Тулалдаан” –аас биеэ оторлон одсон ээж нь галын өрөөнөөс “Юу гэнээ “ гэж ялдамхан дуугарав. Тэрхэн зуур жаал охин, хэдхэн агшны түрүү орох байх газраа олж ядан байсан хөөрхий биш, аавынхаа цамцны товчийг олсон ганц гавьяатан болж орхив.Тэр хоёр хуруундаа олсон товчоо бөх гэгч нь чимхэн өргөж “Энэ! Энэ! Одоохон .. Аавын товч ...” гэж баярлан эжий рүүгээ дэгдэн гүйв. Тэгэхдээ “Наадъя, наадъя хүүхдүүд ээ!Намайг тойроод ирээрэй” гэж аялан одов. Охин нөгөө гайтай цаг руу очихдоо энэ дууг дуулж байсан санж!
Гэм буруугаа гэнэтийн тохиолоор цайруулж байгаа бяцхан охины хацар нь нойтон , сормуусанд нь сул асгарч байсан гэмшил гомдлын нулимсны сувдан дусал салж цөхөн гялалзаж байлаа. Гэвч тэр дуугаа цовоо цолгин дуулан байлаа. Хүүхдийн аашаа гэж..!
С.Дашдооров.1992 он
Охины аав ээждээ гомдсон шалтгаануудаас хоёрыг олж бичээрэй.
- ................................................................................... .......................................................................................................................................................
- ................................................................................. ........................................................................................................................................................
Аавыгаа бугуйн дээрээс нь шүүрэн авч ширүүхэн түлхээд авсанд нь бүр ч их гомдож байлаа.
• .Ээж ёстой муухай, улам их аашлуулаг гэж бодож байгаа юм байх даа гэж бас л гомдов.
Охин аавдаа загнуулсны дараа шуухитнан зогсохдоо бодож байсан бодлоос гурвыг нь онцлон бичнэ үү.
- .....................................................................................................................................
- .....................................................................................................................................
- ......................................................................................................................................
• Би ямар аваад шидчихсэн биш дээ!.
• Зүгээр л ээжийн цаг , Саруулын ээжийн цагтай адилхан юм уу, үгүй юм уу л гэж үзэх гэсэн болохоос...
• Харин энэ муу гарнаас болж байгаа юм, сайн бариад авахгүй.
... Жаал охин аав, ээжийн энхрийллээс ингээд нэг мөсөн гарчхаж байгаа юм биш байгаа... Тэгвэл яанаа... Би хаашаа явах юм бэ? Хөдөө байгаа эмээ, өвөө рүүгээ явах уу ? Үгүй ээ эжий аав хоёр надгүй яаж амьд байх бол оо !” ... гэсэн хэсгээс баймж утгатай үг гурвыг олж ямар баймж утгатай болохыг тайлбарлан бичнэ үү.
- Баймж үг ...............................................................................
.......................................................................................................
- Тайлбар......................................................................................................................................................................................................................................................
- Баймж үг ...............................................................................
.......................................................................................................
- Тайлбар......................................................................................................................................................................................................................................................
- Баймж үг ...............................................................................
.......................................................................................................
- Тайлбар......................................................................................................................................................................................................................................................
• Баймж : яанаа
• Тайлбар: Харамсаж халагласан баймж үг
• Баймж үг :бол оо!
• Тайлбар: Эргэлзэж тээнэглзсэн утга илэрхийлсэн.
• Баймж үг : явах уу ? Үгүй ээ
• Тайлбар: Асууж лавласан, хариулсан баймж үг
Эхийн гол ба төгсгөл хэсгээс хүүхдийн гэнэн томоогүй аашийг илтгэх баримт олж бичээрэй
- ....................................................................................................................................................................................................................................................
- ............................................................................................................................................................................................................................................................................
• Энэ муу гараас л болж байгаа юм Сайн бариад авахгүй
• Энэ энэ... аавын товч... одоохон гэж баярлан ээж рүүгээ дэгдэн гүйв. Тэгэхдээ “Наадъя, наадъя хүүхдүүд ээ!Намайг тойроод ирээрэй” аялан одов..
Дараах үгсийн утгыг тайлбарлан бичээд тус бүр нэг холбоо үг үүсгэн бичээрэй
- Даарь..................................................................................................................................
- Холбоо үг .......................................................................................................................
- Шуухитнах..........................................................................................................................
- Холбоо үг ......................................................................................................................
• Даарь- Морь, малын нуруу зэргийн нухагдан гарсан яр шарх, идээ бээр
• Холбоо үг : даарьт морь, тохомны даарь
• Шуухитнах-Хүн амьтны хамар шуухирч дуугарах
• Холбоо үг - хамар нь шуухитнах
Охиноосоо ажиж анзаарсан өө сэв бүхний цаг хугацааг хайхрахгүй, санаан зоргоороо урсгаж байлаа гэсэн нийлмэл өгүүлбэрийг энгийн өгүүлбэр болгож бичээд түүнээсээ цөм өгүүлбэрийг ялгана уу?
- Энгийн өгүүлбэр ...................................................................................................
- Цөм бүтэц ...................................................................................................
- Энгийн өгүүлбэр ..............................................................................................
- Цөм бүтэц ...................................................................................................
- Энгийн өгүүлбэр ..............................................................................................
- Цөм бүтэц ...................................................................................................
Охиноосоо өө сэв бүхнийг ажиж анзаарав
-Цөм бүтэц нь: Өө сэв бүхнийг ажиж анзаарав.
-Цаг хугацааг хайхрахгүй
-Цөм бүтэц нь: Цаг хугацааг хайхрахгүй.
-Санаан зоргоор урсгаж байлаа.
-Цөм бүтэц нь: Урсгаж байлаа.
Дараах өгүүлбэрийг хөрвүүлэн бичээрэй
.PNG)
Хэчнээн зуны нар бороо, хэчнээн өвлийн цас, жавар, салхи шуурга, баяр гунигийг хэлж чадах түүхч бол миний голын үхэр чулуу. Хэн ч түүнийг тоодоггүй мөртөө үхэр чулуу л гэж хүн бүхэн мэднэ
Бяцхан дүүгийнхээ болон өөрийнхөө бага насанд тохиолдсон гэнэн цагаахан хэрнээ сургамжтай үйлийг санан бусдад сонирхуулах зорилгоорхүүрнэсэн эх зохион бичээрэй. Эх зохион бичихдээ баримт жишээ, сонин сайхан санаа,хүүхдийн гэнэн цагаан үйлийг оруулаарай. Үгийн тоо 250-300
A. хариу
Write the verbs in brackets into their correct verb tenses as the 1st conditional sentence.
If a teacher a) (encourage) the students and b) (help) them have fun, they c) (be) happy and d) (achieve) their goals.
a) encourages
A.-encourages
-encourage
-encourage
-Had encouraged
b) helps
A.-helps
-help
-helped
-Had helped
c) will be
A.-are
-Will be
-Would be
-would have been
d) will achieve
A.-achieve
-Will achieve
-Would achieve
-Would have been achieved
Үнэгний дүү ямаан омогтой
Үнэгний дүүг хярс гэнэ. Амьтан судлалын шинжлэх ухаанд махан идэштний баг, нохдын овог, үнэгний төрөлд шар үнэг хярс гэсэн хоёр зүйлийн амьтан байдаг гэж томьёолжээ.Энэ нь энэ хоёрыг ах дүү гэдгийг нотолж буй хэрэг юм. Үнэг нь арай биерхүү, хярс нь давжаа.Мөч богинотой. Тийм учир үнэгийг ах, хярсыг дүү нь гэж хэлэхэд болох юм.Тэгвэл үнэгний дүү яадаг амьтан бэ?.
Амьдралын хувьд ойролцоо, гэвч ааш авирын хувьд ялгаа бий.Үнэгийг зальтай гэдэг Жинхэнэдээ түүнд зальсаад байх юм бага. Харин гүвээ даваад л мартдаг гэнэн зан бий . Хярс бол өөр. Хэрэв нэг зугтвал хэдэн уул давж нүхэндээ хүрч байж санаа амарна.
Тэр хээр тал нутгийн амьтан. Шөнийн амьдралтай гэж эрдэмтэд үздэг ч оготно, хулганад өдрөөр гөрөөлөхөөс аргагүй л дээ. Хавар хоёрдугаар сараас эхлэн эр, эмээрээ хослон нийлж , эм нь давхар биетэй болж үлдэнэ. Хээлээ тавь гаруй хоног тээж ямар нэг нүх олж хөнгөрдөг аж. Нүдээ нээгээгүй таван гавар төрүүлнэ. Гаварнууд сар орчим эхийгээ хөхөж бор хоолонд ордог байна. Хоолонд орох үе нь үлийн цагаан оготны үржлийн хугацаатай яг таардаг нь ашгүй дээ гэмээр. Хөхүүл эх өдөрт хоёр зуу шахам оготно устгадаг гэж эрдэмтэд тооцоолжээ. Тэгэхдээ устгадаг гэдэг үг нарийн учиртай шүү. /иддэг биш/ Жишээлбэл, дөрвөн гавартай эх өдөрт дөчөөс тавин тооны оготно барьдаг байна. Барьсан оготны жаран хувь нь хээлтэй, үлий нэг төрөхдөө арваас арван нэгэн зулзага гаргадаг гэдгийг тооцвол хорвоод ирсэн болон ирэх гэж байсан хоёр зуун тооны үлийг нэг өдөрт цааш харуулжээ гэхээс яахав.
Бага байхад хазаар ногт чөдөр гээхэд ”Алга болоод хононо доо, шөнө хярс зуугаад явчихдаг юм” гэж аав минь хэлдэгсэн. Нээрээ л маргааш нь эрээд олдохгүй. Сурны төрлийн юм олдвол нүх рүүгээ чирээд одно. Хүүхдүүд нь түүнийг булаацалдаж шүднийхээ загатнааг гаргадаг юм гэсэн. Шувууны өндөг ангаахайд хярс ёстой аранга. Үүрийг нь мэдвэл дуусгаж байж сална. Хоёр тогоруу хоёр талаас нь далавчаараа алгадаж унагаад байхад зуусан дэгдээхэйгээ хаяна гэж байхгүй. Гэдийгээд л давхиад байна. Ой руу орчихоор нь шувуунуудад ямар ч арга байхгүй . Бие биеэ аргадан гаагалалдан гашууддаг юм гэсэн. Хэчнээн уйлсан ч амьтанд “хоолоо” өрөвдөх гэдэг дэмий зүйл билээ.
Чогчиго үнэгний дүүг хөөрхөн чаддаг . Яг өмнө нь үсэрч ойчно. Ухасхийхэд нь тавхан алхам нисээд шургачиж ойчоод байна. Үнэгний дүү шархадсан шувуу таарлаа гэж баярлан элдэж гарна. Чогчиго ийнхүү хуурч нүхнээсээ /Тэр нүхэнд амьдардаг шувуу/ өчнөөн хол авааччихаад нуруун дээр нь суун жиргэж тавладаг аж. Ёстой л “ Молиго жанжин молийвоо “ болжээ гэхээс өөр аргагүй. Хээрийн амьтан бөөстөх нь элбэг. Амьтан бүр л бөөснөөсөө салах гэж янз бүрээр үзнэ. Шувуунд түүлгэнэ, хад модонд шөргөөнө, хужир мараанд орно . хярс бол тун өвөрмөцөөр энэ золигоос салдаг байна. Тэр улаан шоргоолжны үүрэн дээр очоод хэвтчихдэг аж. Шоргоолж бужигнаж бөөс, хуурс, бусад шимэгч ямар л амьд юм байна бүгдийг нь дамжлаад авч оддог гэнэ . Бас л овжин арга шүү. Жижиг биетэй амьтан омогтой байдаг. Хярс ч бас омогтой. Морьтой элдэхэд гүйцэгдээд ирэхээрээ урдаас үсэрч цулбуур зуучхаад тавихгүй, орилоод байна. Ороолгоод ч тавихгүй . Хэн нь дийлэхээ үзэх юм гэнэ. Их эд байгаа биз. / Ж.Мягмарсүрэн /
Хөхүүл эх өдөрт хоёр зуу шахам оготно устгадаг гэж эрдэмтэд тооцоолжээ. Тэгвэл устгадаг гэдэг үгийн нарийн учрыг эхээс тайлбарлан бичнэ үү.
• Устгадаг-ор мөргүй алга болгох. Идэж устгах.
Эхэд- Идэж устгах биш харин хээлтэй оготныг барьдаг учраас хоёр зуу шахам оготныг устгалаг гэж хэлжээ.
Хярсыг шинжлэх ухаанд юу юу гэж томьёолсон талаар эхээс 3 баримт олж бичнэ үү
- ....................................................................................................................................
- ......................................................................................... ..........................................
• Махан идэштний баг
• Нохдын овог
• Үнэгний төрлийн амьтан гэж томъёолжээ.
Дараах нийлмэл өгүүлбэрээс гурван энгийн өгүүлбэр ялган бичнэ үү.
- Үнэгний дүү шархадсан шувуу таарлаа гэж баярлан элдэж гарна.
- Энгийн өгүүлбэр ..........................................................................................................
- Энгийн өгүүлбэр..........................................................................................................
- Энгийн өгүүлбэр..........................................................................................................
• Үнэгний дүү шархадсан шувуу таарлаа гэж баярлан элдэж гарна.
• Энгийн өгүүлбэр .. Үнэгний дүү баярлана.
• Энгийн өгүүлбэр... шувуу таарлаа гэж баярлана.
• Энгийн өгүүлбэр.Шувуу таарлаа гэж баярлан элдэж гарна
Хярс байгальд ээлтэй ямар үйл хийдгийг бичээд байгалийн тэнцвэрт байдлыг хадгалдаг өөрийн сайн мэдэх амьтдаас нэгийг жишээ болгон 20-25 үгэнд багтаан бичнэ үү.
- ................................................................................... ....................................................................................................................................
- .................................................................................................................. ...................................................................................................................................
Ээлтэй үйл.........
Дараах үгийн утгыг хам сэдвийн хүрээнд тайлбарлаад утга тохирох өгүүлбэрт оруулан бичнэ үү.
- Давжаа .........................................................................................................................
- Өгүүлбэр ................................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................................................................................................
- Шөргөөх ....................................................................................................................
- Өгүүлбэр ................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................
• Давжаа ..-Жижиг бага биетэй
• Өгүүлбэр –Давжаа хурганы бяргүй байж данхалзахаа боливол таарна.
• Шөргөөх ..-Мал амьтан биеэ хад чулуу, хашаа хороонд үрэх.
• Өгүүлбэр –Хашааны шургааг шөргөөсөөр байгаад нураалаа
Дараах өгүүлбэрүүдийг холбох үгээр холбон нийлмэл өгүүлбэр болгон бичээд ямар нийлмэл өгүүлбэр болохыг нь тодорхойлон бичнэ үү ?
Яг өмнө нь үсэрч ойчно. Ухасхийхэд нь тавхан алхам нисээд шургачиж ойчоод байна.Үнэгний дүү шархадсан шувуу таарлаа гэж баярлан элдэж гарна.
- Нийлмэл өгүүлбэр ................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................................................................................................
- Тодорхойлолт ...............................................................................................................
Яг өмнө нь үсэрч ойчно. Ухасхийхэд нь тавхан алхам нисээд шургачиж ойчоод байна.Үнэгний дүү шархадсан шувуу таарлаа гэж баярлан элдэж гарна.
• Нийлмэл өгүүлбэр Яг өмнө нь үсэрч ойчмогцоо ухасхийхэд нь тавхан алхам нисээд шургачиж ойчоод байхаар үнэгний дүү шархадсан шувуу таарлаа гэж баярлан элдэж гарна.
• Тодорхойлолт .
Холимог нийлмэл өгүүлбэр
Дараах өгүүлбэрүүдийг хөрвүүлэн бичээрэй
Уулыг хэрвээ өндрөөр нь үнэлбэл хангайн уулсаас өндөр уул хаана ч байхгүй.Нутгаа хайрлах сэтгэл хэн бүхэнд мөнх оршихсүмбэр уулын нэгэн билээ. Эх орон минь тандаа би эжийнхээ нэр шиг, эцгийнхээ гэр шиг хайртай.
Үнэгний дүү ямаан омогтой
Үнэгний дүүг хярс гэнэ. Амьтан судлалын шинжлэх ухаанд махан идэштний баг, нохдын овог, үнэгний төрөлд шар үнэг хярс гэсэн хоёр зүйлийн амьтан байдаг гэж томьёолжээ.Энэ нь энэ хоёрыг ах дүү гэдгийг нотолж буй хэрэг юм. Үнэг нь арай биерхүү, хярс нь давжаа.Мөч богинотой. Тийм учир үнэгийг ах, хярсыг дүү нь гэж хэлэхэд болох юм.Тэгвэл үнэгний дүү яадаг амьтан бэ?.
Амьдралын хувьд ойролцоо, гэвч ааш авирын хувьд ялгаа бий.Үнэгийг зальтай гэдэг Жинхэнэдээ түүнд зальсаад байх юм бага. Харин гүвээ даваад л мартдаг гэнэн зан бий . Хярс бол өөр. Хэрэв нэг зугтвал хэдэн уул давж нүхэндээ хүрч байж санаа амарна.
Тэр хээр тал нутгийн амьтан. Шөнийн амьдралтай гэж эрдэмтэд үздэг ч оготно, хулганад өдрөөр гөрөөлөхөөс аргагүй л дээ. Хавар хоёрдугаар сараас эхлэн эр, эмээрээ хослон нийлж , эм нь давхар биетэй болж үлдэнэ. Хээлээ тавь гаруй хоног тээж ямар нэг нүх олж хөнгөрдөг аж. Нүдээ нээгээгүй таван гавар төрүүлнэ. Гаварнууд сар орчим эхийгээ хөхөж бор хоолонд ордог байна. Хоолонд орох үе нь үлийн цагаан оготны үржлийн хугацаатай яг таардаг нь ашгүй дээ гэмээр. Хөхүүл эх өдөрт хоёр зуу шахам оготно устгадаг гэж эрдэмтэд тооцоолжээ. Тэгэхдээ устгадаг гэдэг үг нарийн учиртай шүү. /иддэг биш/ Жишээлбэл, дөрвөн гавартай эх өдөрт дөчөөс тавин тооны оготно барьдаг байна. Барьсан оготны жаран хувь нь хээлтэй, үлий нэг төрөхдөө арваас арван нэгэн зулзага гаргадаг гэдгийг тооцвол хорвоод ирсэн болон ирэх гэж байсан хоёр зуун тооны үлийг нэг өдөрт цааш харуулжээ гэхээс яахав.
Бага байхад хазаар ногт чөдөр гээхэд ”Алга болоод хононо доо, шөнө хярс зуугаад явчихдаг юм” гэж аав минь хэлдэгсэн. Нээрээ л маргааш нь эрээд олдохгүй. Сурны төрлийн юм олдвол нүх рүүгээ чирээд одно. Хүүхдүүд нь түүнийг булаацалдаж шүднийхээ загатнааг гаргадаг юм гэсэн. Шувууны өндөг ангаахайд хярс ёстой аранга. Үүрийг нь мэдвэл дуусгаж байж сална. Хоёр тогоруу хоёр талаас нь далавчаараа алгадаж унагаад байхад зуусан дэгдээхэйгээ хаяна гэж байхгүй. Гэдийгээд л давхиад байна. Ой руу орчихоор нь шувуунуудад ямар ч арга байхгүй . Бие биеэ аргадан гаагалалдан гашууддаг юм гэсэн. Хэчнээн уйлсан ч амьтанд “хоолоо” өрөвдөх гэдэг дэмий зүйл билээ.
Чогчиго үнэгний дүүг хөөрхөн чаддаг . Яг өмнө нь үсэрч ойчно. Ухасхийхэд нь тавхан алхам нисээд шургачиж ойчоод байна. Үнэгний дүү шархадсан шувуу таарлаа гэж баярлан элдэж гарна. Чогчиго ийнхүү хуурч нүхнээсээ /Тэр нүхэнд амьдардаг шувуу/ өчнөөн хол авааччихаад нуруун дээр нь суун жиргэж тавладаг аж. Ёстой л “ Молиго жанжин молийвоо “ болжээ гэхээс өөр аргагүй. Хээрийн амьтан бөөстөх нь элбэг. Амьтан бүр л бөөснөөсөө салах гэж янз бүрээр үзнэ. Шувуунд түүлгэнэ, хад модонд шөргөөнө, хужир мараанд орно . хярс бол тун өвөрмөцөөр энэ золигоос салдаг байна. Тэр улаан шоргоолжны үүрэн дээр очоод хэвтчихдэг аж. Шоргоолж бужигнаж бөөс, хуурс, бусад шимэгч ямар л амьд юм байна бүгдийг нь дамжлаад авч оддог гэнэ . Бас л овжин арга шүү. Жижиг биетэй амьтан омогтой байдаг. Хярс ч бас омогтой. Морьтой элдэхэд гүйцэгдээд ирэхээрээ урдаас үсэрч цулбуур зуучхаад тавихгүй, орилоод байна. Ороолгоод ч тавихгүй . Хэн нь дийлэхээ үзэх юм гэнэ. Их эд байгаа биз./ Ж.Мягмарсүрэн /
Чогчигоны хярсыг чаддаг аргаас хоёрыг бичнэ үү.
- ......................................................................................................................................
- ......................................................................................................................................
• Яг өмнө нь үсэрч ойчоод ухасхийхэд нь нисээд тавхан алхмын цаана бууна .
• Чогчиго нүхнээсээ хол авааччихаад нуруун дээр нь сууж тавладаг.
Эхээс амьтад бөөснөөсөө салдаг аргаас 3-г олж бичээд ямар амьтан аль аргыг хэрэглэдэг болохыг таамаглаарай
- ............................... ........................................
- ............................... .........................................
- ............................... ..........................................
• Хад модонд шөргөөнө . . Баавгай, үнэг чоно.
• ..Шоргоолжны үүрэн дээр очиж хэвтэнэ . Хярс
• . Хужир мараанд орно Гахай буга сого
Үнэг хярс хоёрын ааш авирын ялгааг бичээд тайлбарлана уу.
- Үнэг ............................................................................................................................. .......................................................................................................................
- Хярс ............................................................................................................................ ......................................................................................................................................
- Тайлбар....................................................................................................................... ......................................................................................................................................
• Үнэг -Зальтай мэт боловч гүвээ даваад л мартдаг гэнэн амьтан.
• Хярс – Хярс харин мартдаггүй хэдэн уул давж нүхэндээ хүрч амарна.
• ТайлбарҮнэгийг үлгэрт болон аман ярианд зальтай гэх боловч үнэн хэрэгтээ гэнэн амьтан бөгөөд харин хярс нь маш хартай амьтан гэдэг нь харагдаж байна
... Ёстой л “Молиго жанжин молийвоо “ өгүүлбэрийг эхтэй холбон утгыг нь тайлбарлаад өөрийн сайн мэддэг ямар нэгэн амьтны зан чанарыг тайлбарласан 20- 25 үгтэй эх бичнэ үү?
- “Молиго жанжин молийвоо“ ................................................................................... ....................................................................................................................................
- Эх ..............................................................................................................................
Дараах үгийн утгыг хам сэдвийн хүрээнд тайлбарлаад утгыг илэрхийлэх өгүүлбэрт оруулан бичнэ үү.
- Аранга .........................................................................................................................
- Өгүүлбэр....................................................................................................................................................................................................................................................................
- Гөрөөлөх ....................................................................................................................
- Өгүүлбэр ................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................
• Аранга .-Мал амьтанд илүү ургасан шүд. Өвс ногоо идэхэд өвдөж зовиуртай болгодог.
• Өгүүлбэр Дааганы арангыг авахгүй бол тарга хүч авдаггүй юм.
• Гөрөөлөх . Нэгэн гал бүл болж ан авд олон хоногоор явах. Анд явах .
• Өгүүлбэр Ууланд гөрөөлж явахад юу эс таарахсан билээ.
Дараах өгүүлбэрүүдийг нөхцөлөөр холбон нийлмэл өгүүлбэр болгон бичээд ямар нийлмэл өгүүлбэр болохыг нь тодорхойлно уу.
Нүдээ нээгээгүй таван гавар төрүүлнэ . Гаварнууд сар орчим эхийгээ хөхөж бор хоолонд ордог байна.
- Нийлмэл өгүүлбэр ................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................................................................................................
- Тодорхойлолт ...............................................................................................................
..........................................................................................................................
Нүдээ нээгээгүй таван гавар төрүүлнэ . Гаварнууд сар орчим эхийгээ хөхөж бор хоолонд ордог байна.
• Нийлмэл өгүүлбэр. Нүдээ нээгээгүй таван гавар төрүүлээд (-мэгц, снээр,гэх мэт ) сар орчим эхийгээ хөхөж бор хоолонд ордог.
Тодорхойлолт
Зэрэгцсэн нийлмэл өгүүлбэр
Дараах өгүүлбэрүүдийг хөрвүүлэн бичээрэй
Хаана ч явсан хүн болж хүй тасарсан газар усаа дурсан санаж дуулан явах нь өр зөөлөн хүний ёс, мөс гэж бодном. Нүдээ анин бодоход ч сэтгэлд урган, зүрхэнд орших нутаг ус минь нэртэй минь хамт байдаг билээ
Таван барын үлгэр
...Баруун гараа зүүн дээрээ тавьж суудаг нь сайнаар нь муугаа хөөх дом,харшлах хамаг шалтгааныг биед ариусгадаг.Иймээс тэрхэн агшинд хүний бие өөдөө хөөрөх наран, өндөрт ганхах цэцэг мэт даяар амгалан болдог.
Газрын хээлэнд нуугддаггүй,нуугдан отох хулгайн явдал хийдэггүй хэмээн үлгэрт хэлж, домогт яригддагаар ухран буцан гишгэх, айж эргэн зугтах аюулгүй төрдөг.Бүтэшгүй үл хөөцөлддөг хүчтэнийг “Улаан зүгт” амьтан гэж үлгэрт нэрлэжээ. Тийм амьтныг Бар гэж Жаргалан яриагаа эхлэв.Дэлхий, хий,гал,ус, шороодын хөдөлгөөн үл ухрах бөгөөд гурван цагийг эзэгнэгч бөлгөө.Өөр хүчтэн хаа нэгтээ үгүй ээ хэмээн нэмэв.Хөдөлгөөн мөнх бөгөөд түүнийг хоёр зүгт хуваадаг талаар Жаргалан сөхөж ярилаа.Энэ удаа улаан зүгт хөдөлгөөний тухай надад хэлж өгснийг сийрүүлэв. Улаан зүгт хөдөлгөөний давхцал хоногтоо нэг тохиох нь шөнийн дөрвөөс зургаан цагт мөнхөд аж.Энэ нь билгийн цагаар өдрийг эхлүүлдэг ч хар шөнө гэгээн өдрийн зааг гэлцэнэ.Улаан зүгт хөдөлгөөний төгсгөлд тахиа ямагт донгоддог нь бас л мөнхөд.Тахианы дуунаар буяны ам нээгддэг үгтэй. Тахиа өвөртлөн явж монголчууд өдөр шөнийг ялгаж ирсэн гэдэг ч мөн л дээр зүгтэй холбогдов.Тахиа арван хоёр жилд багтсан нь ийн эрдэмтэйнх гэнэ. Харин бар жилд оролцох болсон нь хүмүүн судлалын анхдагч ойлголт.Дуу хөгжимд эгшиглэж,номд зурагдаж,чулуунд цоолборлох хүртэл өргөмж хүлээсэн БАР бол аль ч хэлэнд хүчит гурван үсэгт хэлбэрээр оршдог ч дүрсээр бус,авианы илэрхийллээр танигддаг гэнэ.
Нутаг орчны байгаль,огт оргүй нөлөөллийн илүү сансрын био хэмнэлийн орчилд орогч тэр хугацааг “Улаан зүг” гэдэг атал,одон зурхайд үүнийг бар цаг хэмээжээ. Ямагт баруун урд хөлөө зүүн хөл дээрээ тавьж тайван амгаланг харуулдаг хүчтэний нэг бард амьдрахын төлөө зөвхөн үхэх ганцхан хууль үйлчилдгээр ойлгосон хүмүүс хоногт тохиолох био хэмнэлийн хамгийн шийдвэрлэх хугацааг домнон ухаарлаа бараар нэрлэн мануулснаар санаа амарч, нойрны сүүдрийг дуртай үедээ ярж, сэргэдэг эрдэм олжээ.
Анх нөхөрлөсөн бар ур, аргын цэлмэгийг хүмүүст бэлэглэж, хор шорын бүрхэг нэвтлэхгүй, ямагт сөрөх хүчээ босгож ялдаг эрдмээ тараан таван барын хүч хайрласан нь өдгөө оршсоор.
Бар мөчлөг,бар жил, бар сар, бар өдөр, бар цаг нэгэн биед хурваас таван бартай гэнэ.Таван бард төрснийг бар цагийг эзэгнэгч болгоно.Өвгөдөд нас, хүүхдэд амттан нэмдэг цагаан сарын шинийн нэгнээр барын дүрст мэнгэтийг ихэд хүндэтгэж, барсын дүрст нутаг газрын чигт дээж өргөж ёсолдог.Таван барын хүчээр тухайн жилтэн эр зоригтой,ой сайтай, гоц авьяастай, зөн билиг ихтэй,эдлэлээр ямагт баялаг,тусархуу шударга нэгэн байдаг гэнэ.
Улаан зүгийг сахигч шар бар нь таван шар мэнгэнд суудаг. Дунд, доод, захын гурван хугацааг эзэгнэдгээс, адуу шиг аажуу унтах, шувуу гэлтэй эрт босдог төрөлх чанартай. Сугар гараг амин бас эр жил тул аргын төлөөлөл болдог. Монгол хүн бүтээн байгуулах ажилд түүртэлгүй “Эр бар” явах эрмэлзэлтэй. Бар жил гарахад бусад жилтэн нь дээд суудалд суулгадаг.Учир нь хоног бүр бар цагаар төгсөж, жил бүгд бар сараар эхэлж, жаран бүр гал бараар жаргадгаас тэр аж.Баяр баясгалан,эрмүүн хүсэл, бадран ялах магадлал илүүтэйгээс ардын ярианд”ЭР БАР”-ын үлгэр хэлэгддэг.Жил эргэх тоолонд барсын арьс тухайн оронд гууждаг тайлбарыг үлгэрт ингэж өгүүлжээ.
Бар “ Хар ачаа үүрдэггүй” хатууд багтдаг. Барыг аргалж нохойг Арс, Барс, Асар, Басар,нэр хочоор дуудаж,шинийн өдрүүдэд ойртсонд нь заавал хувь хуваах нь бий. Дөрвөн нүдтэй улаан халтрыг уявал ойртох ивээлтэй гэж мөрөөснө.
Билгийн тоолол ийнхүү жил нэг бүрээр нь ажин гадар царайг танихаас гадна, дотор ухааныг нь монгол даяхнаа л буй болгожээ.
Хээ хуарыг луугаар,эр бярыг бараар, дотоод ухаарлыг туулайгаар ёгтлон орлуулах сэтгэмж бол ертөнцийн босоо голчийн түшлэг юм.
Хоёр, нэг жаран сүүдэр зэрэгцэхээс бус, гурав дөрвөн жаран дамжин насалсан нь хүнд үгүй тул дараах дөрвөн мөчлөгийг элээдэг.Бар сүлдийг эзэгнэгч ч олон үрт шороон бар жил, тийн урвагч хэмээх төмөр бар, сайжруулагч хэмээх усан бар, хотол баясгалант хэмээх модон барс,барагдагч хэмээх гал бар мөчлөгүүдийг элээвээс сая нэгэн жаран орхиж хошой жаранд шилжсэн билиг хураанам.
Идээний бэлгэдэл олон хэдий ч бүтэн ууцаар Замбуу тивийг, харин охор ууц нэгэн жилийг өнгөлдөг. Учир мэдэхгүй хүнд ууц бүү гарга гэдэг үгтэйг санаарай.Харин дагуулж тавьсан сээр арван хоёр сарыг,хавиргууд нь хорин дөрвөн улирлаа шинжүүлдэг.Бар сарын шинийн нэгний тавгийн идээн дээр есөн улаан чавга эхлэн тавьж, нэмэн нэмсээр наян нэг хүргэх нь муугүй.Энэ нь улаан зүгийн домнол юм.Мөн улаан үртэй ургамлыг эрхэмлэдэг нь бар жилийнх. Бэлгэнд улаан чавга тэр бүр оруулдаггүйн учир ийм.Үүдэн хоймрыг улаанаар бэлгэдэж тэрхэн хавьд гал манан идээ бэлтгэх бүсгүй хүнийг улаан, улбар маргад шигтгээт барын нүдэн чимэглэлээр гоёх нь айдсаас зайлуулж зориг зүрхтэй болгодог.
Сая төрсөн хүүхдээ УЛААНАА гэдэг нь бас л хамгаалж буй хэрэг гэж Жаргалан ярив.Идээний чавган жимсээр улааран сэргэх бэлгэдэл, зориг идэвхжилийн тэмдэг, зөгнөгчийн хүслийн шинэ шав болгодог.Буяны зүйлийг улаанаар тэмдэглэдэг.Бэлгийг буяны зүйлд оруулдгаас холд явуулбал улаанаар боодог.Тиймээс буяныг худалдаанд үл хэрэглэхийн учир хувраг хүн улаан орхимж ороож номын шар өнгийн дээл өмсдөг.Энэ нь бар болж буй нь тэр ээ.Утгыг үл төөрөхийн тулд улаан мөр хэрэглэнэ.Бусдад шилжүүлэхийн учир улаан шугамт бичиг олгодог.Сүсэгтнээс ад зэтгэр, чөтгөрийн хорлол,хар хэл амыг зайлуулах тусыг улаан өнгийн зангианд бий гэх нь бий.Тамганы тосыг улаанаар авдаг.Тамгыг тэнгэрийн хүчтэй гэж үздэгээс тэр юм.Солонгот тэнгэрийн өнгө, газар дэлхийн өнгөний үл задрах нэгдэл дардсан дээр бууж байгаа нь тэр.
Жаргалан “Таван бар”-ын үлгэртээ барын шинжийг улаан хэмээн тодруулснаар, ийнхүү ертөнцийн тулгуур ухааралтай холбогдож бар улс, бар иргэн, ажилдаа эр бар явахын ухаарал оршив. Улмаар сар бүрийн эхний өдрийг цагаан барсын толгой өдөр гэж монголчууд нэрлэсээр ирсэн нь сонсоход шинэ содон байлаа. / Д.Хүү /
Эхээс бүсгүй хүнийг улаан чимэглэлээр гоёхын бэлгэдлийг баримтаар илэрхийлэн бичнэ үү.
- ......................................................................................................................................
- ......................................................................................................................................
Эмэгтэй хүний бөгж, ээмэгний чимэглэлийг улаан шүр болон улбар шар өнгийн.чулуугаар чимэглэдэг.
• Мөн барын нүдэн чимэглэлээр гоёх нь зүрх зоригтой болохыг бэлгэддэг аж.
Бар хүмүүст ямар хүч хайрласан гэж бэлгэшээдгийг эхээс олж бичээрэй
- ............................... ........................................
- ............................... .........................................
- ............................... ..........................................
• Ур аргын цэлмэгийг хүмүүст бэлэглэсэн
• Хор шарын бүрхэг нэвтлэхгүй хүчийг хайрласан
• Ямагт сөрөх хүчээ босгож ялдаг эрдмээ тараан таван барын хүч хайрласан.
Ертөнцийн босоо голчийн түшлэг гэдэгт юу юу оруулсныг эхээс олж гурван бүтэн өгүүлбэрээр бичээрэй
- ..............................................................................................................................
- .......................................................................................................................................
- .......................................................................................................................................
• Хээ хуарыг луугаар ёгтлон орлуулдаг
• Эр бярыг бараар орлуулдаг
• Дотоод ухаарлыг туулайгаар ёсгтлон орлуулдаг нь босоо голчийн түшлэг юм.
Дараах дүрслэх ур маягийн жишээг эхээс олж бичээд дүрсэлсэн үгийн доогуур зурна уу
- Ахиулал ........................................................................................... .......................................................................................................................................
- Ихэсгэл..................................................................................................... ......................................................................................................................................
- Амьдчилал.......................................................................... .........................................................................................................................................................
- Зүйрлэл.................................................... ..................................................................................................................................................................................
• Ахиулал Солонгот тэнгэрийн өнгө, газар дэлхийн өнгөний үл задрах нэгдэл дардсан дээр бууж байгаа нь тэр .
• Ихэсгэл... Тамгыг тэнгэрийн хүчтэй ... гэх мэт..
• Амьдчилал хар хэл амыг зайлуулах тусыг улаан өнгийн зангианд бий гэх нь бий
• Зүйрлэл. Иймээс хүний бие өөдөө хөөрөх наран, өндөрт ганхах цэцэг мэт даяар амгалан болдог
Дараах үгийн утгыг хам сэдвийн хүрээнд тайлбарлаад утгыг илэрхийлэх өгүүлбэрт оруулан бичнэ үү.
- Замбуу тив .........................................................................................................................
- Өгүүлбэр....................................................................................................................................................................................................................................................................
- Сүсэгтэн ....................................................................................................................
- Өгүүлбэр ................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................
• Замбуу тив . Хүний орчлонгийн нэр.
• Өгүүлбэр.Замбуутивийн элгэн дээр туйлж л яваа дүү минь ээ.
• Сүсэгтэн -Бурхны шашинд үнэн сэтгэлээсээ сүсэглэн залбирагч хүн
• Өгүүлбэр Сүсэгтэн олныхоо тус дэмээр ихийг бүтээлээ
Газрын хээлэнд нуугддаггүй,нуугдан отох хулгайн явдал хийдэггүй хэмээн үлгэрт хэлж, домогт яригддагаар ухран буцан гишгэх, айж эргэн зугтах аюулгүй төрдөг. Өгүүлбэрээс энгийн дэлгэрэнгүй бүтэн өгүүлбэр дөрвийг ялган бинэ үү .
- ................................... ...................................................................................................
- .......................................................................................................................................
- .......................................................................................................................................
• Газрын хээлэнд нуугддаггүй.
• Хулгайн явдал хийдэггүй.
• Үлгэрт хэлж, домогт яригддагаар ухран буцан гишгэхгүй
• Айж эргэн зугтах аюулгүй төрдөг
Дараах өгүүлбэрүүдийг хөрвүүлэн бичээрэй
Отгонтэнгэр уулыг “ Дэлхийн гайхамшигт үнэт зүйл болох нь “ зэрэглэлээр дэлхийн үнэт өвөөр бүртгэн авсан байна. Монголчууд Отгонтэнгэр ууландаа идээ цайныхаа дээжийг өргөн сүслэн залбирах, амь насаа даатган ирсэн уламжлалтай
Дээрх эхээс “...Ухаарлыг туулайгаар ёгтлон орлуулах..“ гэсэн санааг ургуулан бодоод “Ухаарлын тухай уламжлал” сэдвээр баримт жишээ, сонин санаа, үлгэр, зүйрлэл зэргийг оруулан бусдад сонирхуулах зорилгоор эргэцүүлсэн эх зохион бичээрэй. . [Үгийн тоо 250-300] .
A. хариулт
Дээрх эхээс “...Ухаарлыг туулайгаар ёгтлон орлуулах..“ гэсэн санааг ургуулан бодоод “Ухаарлын тухай уламжлал” сэдвээр баримт жишээ, сонин санаа, үлгэр, зүйрлэл зэргийг оруулан бусдад сонирхуулах зорилгоор эргэцүүлсэн эх зохион бичээрэй. . [Үгийн тоо 250-300] .
A. хариулт
Таван барын үлгэр
...Баруун гараа зүүн дээрээ тавьж суудаг нь сайнаар нь муугаа хөөх дом,харшлах хамаг шалтгааныг биед ариусгадаг.Иймээс тэрхэн агшинд хүний бие өөдөө хөөрөх наран, өндөрт ганхах цэцэг мэт даяар амгалан болдог.
Газрын хээлэнд нуугддаггүй,нуугдан отох хулгайн явдал хийдэггүй хэмээн үлгэрт хэлж, домогт яригддагаар ухран буцан гишгэх, айж эргэн зугтах аюулгүй төрдөг.Бүтэшгүй үл хөөцөлддөг хүчтэнийг “Улаан зүгт” амьтан гэж үлгэрт нэрлэжээ. Тийм амьтныг Бар гэж Жаргалан яриагаа эхлэв.Дэлхий, хий,гал,ус, шороодын хөдөлгөөн үл ухрах бөгөөд гурван цагийг эзэгнэгч бөлгөө.Өөр хүчтэн хаа нэгтээ үгүй ээ хэмээн нэмэв.Хөдөлгөөн мөнх бөгөөд түүнийг хоёр зүгт хуваадаг талаар Жаргалан сөхөж ярилаа.Энэ удаа улаан зүгт хөдөлгөөний тухай надад хэлж өгснийг сийрүүлэв. Улаан зүгт хөдөлгөөний давхцал хоногтоо нэг тохиох нь шөнийн дөрвөөс зургаан цагт мөнхөд аж.Энэ нь билгийн цагаар өдрийг эхлүүлдэг ч хар шөнө гэгээн өдрийн зааг гэлцэнэ.Улаан зүгт хөдөлгөөний төгсгөлд тахиа ямагт донгоддог нь бас л мөнхөд.Тахианы дуунаар буяны ам нээгддэг үгтэй. Тахиа өвөртлөн явж монголчууд өдөр шөнийг ялгаж ирсэн гэдэг ч мөн л дээр зүгтэй холбогдов.Тахиа арван хоёр жилд багтсан нь ийн эрдэмтэйнх гэнэ. Харин бар жилд оролцох болсон нь хүмүүн судлалын анхдагч ойлголт.Дуу хөгжимд эгшиглэж,номд зурагдаж,чулуунд цоолборлох хүртэл өргөмж хүлээсэн БАР бол аль ч хэлэнд хүчит гурван үсэгт хэлбэрээр оршдог ч дүрсээр бус,авианы илэрхийллээр танигддаг гэнэ.
Нутаг орчны байгаль,огт оргүй нөлөөллийн илүү сансрын био хэмнэлийн орчилд орогч тэр хугацааг “Улаан зүг” гэдэг атал,одон зурхайд үүнийг бар цаг хэмээжээ. Ямагт баруун урд хөлөө зүүн хөл дээрээ тавьж тайван амгаланг харуулдаг хүчтэний нэг бард амьдрахын төлөө зөвхөн үхэх ганцхан хууль үйлчилдгээр ойлгосон хүмүүс хоногт тохиолох био хэмнэлийн хамгийн шийдвэрлэх хугацааг домнон ухаарлаа бараар нэрлэн мануулснаар санаа амарч, нойрны сүүдрийг дуртай үедээ ярж, сэргэдэг эрдэм олжээ.
Анх нөхөрлөсөн бар ур, аргын цэлмэгийг хүмүүст бэлэглэж, хор шорын бүрхэг нэвтлэхгүй, ямагт сөрөх хүчээ босгож ялдаг эрдмээ тараан таван барын хүч хайрласан нь өдгөө оршсоор.
Бар мөчлөг,бар жил, бар сар, бар өдөр, бар цаг нэгэн биед хурваас таван бартай гэнэ.Таван бард төрснийг бар цагийг эзэгнэгч болгоно.Өвгөдөд нас, хүүхдэд амттан нэмдэг цагаан сарын шинийн нэгнээр барын дүрст мэнгэтийг ихэд хүндэтгэж, барсын дүрст нутаг газрын чигт дээж өргөж ёсолдог.Таван барын хүчээр тухайн жилтэн эр зоригтой,ой сайтай, гоц авьяастай, зөн билиг ихтэй,эдлэлээр ямагт баялаг,тусархуу шударга нэгэн байдаг гэнэ.
Улаан зүгийг сахигч шар бар нь таван шар мэнгэнд суудаг. Дунд, доод, захын гурван хугацааг эзэгнэдгээс, адуу шиг аажуу унтах, шувуу гэлтэй эрт босдог төрөлх чанартай. Сугар гараг амин бас эр жил тул аргын төлөөлөл болдог. Монгол хүн бүтээн байгуулах ажилд түүртэлгүй “Эр бар” явах эрмэлзэлтэй. Бар жил гарахад бусад жилтэн нь дээд суудалд суулгадаг.Учир нь хоног бүр бар цагаар төгсөж, жил бүгд бар сараар эхэлж, жаран бүр гал бараар жаргадгаас тэр аж.Баяр баясгалан,эрмүүн хүсэл, бадран ялах магадлал илүүтэйгээс ардын ярианд”ЭР БАР”-ын үлгэр хэлэгддэг.Жил эргэх тоолонд барсын арьс тухайн оронд гууждаг тайлбарыг үлгэрт ингэж өгүүлжээ.
Бар “ Хар ачаа үүрдэггүй” хатууд багтдаг. Барыг аргалж нохойг Арс, Барс, Асар, Басар,нэр хочоор дуудаж,шинийн өдрүүдэд ойртсонд нь заавал хувь хуваах нь бий. Дөрвөн нүдтэй улаан халтрыг уявал ойртох ивээлтэй гэж мөрөөснө.
Билгийн тоолол ийнхүү жил нэг бүрээр нь ажин гадар царайг танихаас гадна, дотор ухааныг нь монгол даяхнаа л буй болгожээ.
Хээ хуарыг луугаар,эр бярыг бараар, дотоод ухаарлыг туулайгаар ёгтлон орлуулах сэтгэмж бол ертөнцийн босоо голчийн түшлэг юм.
Хоёр, нэг жаран сүүдэр зэрэгцэхээс бус, гурав дөрвөн жаран дамжин насалсан нь хүнд үгүй тул дараах дөрвөн мөчлөгийг элээдэг.Бар сүлдийг эзэгнэгч ч олон үрт шороон бар жил, тийн урвагч хэмээх төмөр бар, сайжруулагч хэмээх усан бар, хотол баясгалант хэмээх модон барс,барагдагч хэмээх гал бар мөчлөгүүдийг элээвээс сая нэгэн жаран орхиж хошой жаранд шилжсэн билиг хураанам.
Идээний бэлгэдэл олон хэдий ч бүтэн ууцаар Замбуу тивийг, харин охор ууц нэгэн жилийг өнгөлдөг. Учир мэдэхгүй хүнд ууц бүү гарга гэдэг үгтэйг санаарай.Харин дагуулж тавьсан сээр арван хоёр сарыг,хавиргууд нь хорин дөрвөн улирлаа шинжүүлдэг.Бар сарын шинийн нэгний тавгийн идээн дээр есөн улаан чавга эхлэн тавьж, нэмэн нэмсээр наян нэг хүргэх нь муугүй.Энэ нь улаан зүгийн домнол юм.Мөн улаан үртэй ургамлыг эрхэмлэдэг нь бар жилийнх. Бэлгэнд улаан чавга тэр бүр оруулдаггүйн учир ийм.Үүдэн хоймрыг улаанаар бэлгэдэж тэрхэн хавьд гал манан идээ бэлтгэх бүсгүй хүнийг улаан, улбар маргад шигтгээт барын нүдэн чимэглэлээр гоёх нь айдсаас зайлуулж зориг зүрхтэй болгодог.
Сая төрсөн хүүхдээ УЛААНАА гэдэг нь бас л хамгаалж буй хэрэг гэж Жаргалан ярив.Идээний чавган жимсээр улааран сэргэх бэлгэдэл, зориг идэвхжилийн тэмдэг, зөгнөгчийн хүслийн шинэ шав болгодог.Буяны зүйлийг улаанаар тэмдэглэдэг.Бэлгийг буяны зүйлд оруулдгаас холд явуулбал улаанаар боодог.Тиймээс буяныг худалдаанд үл хэрэглэхийн учир хувраг хүн улаан орхимж ороож номын шар өнгийн дээл өмсдөг.Энэ нь бар болж буй нь тэр ээ.Утгыг үл төөрөхийн тулд улаан мөр хэрэглэнэ.Бусдад шилжүүлэхийн учир улаан шугамт бичиг олгодог.Сүсэгтнээс ад зэтгэр, чөтгөрийн хорлол,хар хэл амыг зайлуулах тусыг улаан өнгийн зангианд бий гэх нь бий.Тамганы тосыг улаанаар авдаг.Тамгыг тэнгэрийн хүчтэй гэж үздэгээс тэр юм.Солонгот тэнгэрийн өнгө, газар дэлхийн өнгөний үл задрах нэгдэл дардсан дээр бууж байгаа нь тэр.
Жаргалан “Таван бар”-ын үлгэртээ барын шинжийг улаан хэмээн тодруулснаар, ийнхүү ертөнцийн тулгуур ухааралтай холбогдож бар улс, бар иргэн, ажилдаа эр бар явахын ухаарал оршив. Улмаар сар бүрийн эхний өдрийг цагаан барсын толгой өдөр гэж монголчууд нэрлэсээр ирсэн нь сонсоход шинэ содон байлаа. / Д.Хүү /
Эхээс барын төрөлх чанар болон ямар хугацааг эзэгнэдгийг бичнэ үү
- ......................................................................................................................................
- ......................................................................................................................................
• Амьдрахын төлөө зөвхөн ганцхан хууль үйлчилдэгтайван амгаланг харуулдаг хүчтэний нэг
• .Гурван цагийг эзэгнэч бөлгөө
Бар жил гарахад бусад жилтэн нь дээд суудалд суулгадгийн учрыг эхээс олж бүтэн өгүүлбэрээр бичээрэй
- ............................... ........................................
- ............................... .........................................
- ............................... ..........................................
• Хоног бүр бар цагаар төгсдөг. Жаран бүр гал бараар жаргадгаас тэр аж
• Жил бүр бар сараар эхэлдэг.
Барыг монголчууд хэрхэн өргөмжилдөг тухай эхэд өгүүлснийг олж гурван бүтэн өгүүлбэрээр бичнэ үү .
- ..............................................................................................................................
- .......................................................................................................................................
- .......................................................................................................................................
• Таван бард төрснийг бар цагийг эзэгнэгч болгоно.
• Цагаан сарын шинийн нэгнээр барын дүрст мэнгэтийг ихэд хүндэтгэнэ.
• Барын дүрст нутаггазрын чигт дээж өргөж ёсолдог
Хээ хуарыг луугаар,эр бярыг бараар, дотоод ухаарлыг туулайгаар ёгтлон орлуулах сэтгэмж бол ертөнцийн босоо голчийн түшлэг юм” өгүүбэрээс үйлдэхийн тийн ялгалд байгаа гишүүдийг олоод үйл үгтэй холбон үйлийн холбоо үг үүсгэн бичээрэй
Үйлдэхийн тийн ялгалд буй үгс нь.........................................................................................
Холбоо үг нь............................................................................................................................ ..................................................................................................................................................
Үйлдэхийн тийн ялгалд буй үгс нь... луугаар..... туулайгаар.............................................
Холбоо үг нь луугаар орлуулах , туулайгаар ёгтлох
Дараах үгийн утгыг хам сэдвийн хүрээнд тайлбарлаад утгыг илэрхийлэх өгүүлбэрт оруулан бичнэ үү
- Эзэгнэгч .........................................................................................................................
- Өгүүлбэр....................................................................................................................................................................................................................................................................
- Жаран ....................................................................................................................
- Өгүүлбэр ................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................................................................................................
• Эзэгнэгч - эзэн болох, эзэн суух. эзэн
• Өгүүлбэр- Цагийг эзэгнэгч их аварга хүн шүү.
• Жаран .- Монгол зурхайн ёсны жаран жилийн мөчлөг
• Өгүүлбэр – Нэгэн жаран өнгөрсөн ч газар дэлхий яг хэвээрээ л байна шүү.
Тамганы тосыг улаанаар авдаг.Тамгыг тэнгэрийн хүчтэй гэж үздэгээс тэр юм. Өгүүлбэрийг нийлмэл өгүүлбэр болгон бичээд тодорхойлно уу .
- Нийлмэл өгүүлбэр ................................................................................................... ...........................................................................................................................................................................................................................................................................
- Тодорхойлолт ...............................................................................................................
..........................................................................................................................
Нийлмэл өгүүлбэр: Улаан өнгийг тэнгэрийн хүчтэй гэдэг тул тамганы тосонд сонгодог байна.
-Тодорхойлолт: Шалтгааны байц гишүүн өгүүлбэртэй угсарсан нийлмэл өгүүлбэр
Дараах өгүүлбэрүүдийг хөрвүүлэн бичээрэй
Манай монголчууд эртний Энэтхэгийн заншлаар цэнхэр хадгийг эдийн дээд болгожээ. Хадгийг хүний биеийг тэтгэгч таван эрдэнийн нэг хүртэхийн мэдрэлийг бадруулагч эд хэмээнэ. Улаан хадгаар өргөлийн дээд болгож уул овоог тахина
Дээрх эхээс “...Ухаарлыг туулайгаар ёгтлон орлуулах..“ гэсэн санааг ургуулан бодоод “Ухаарлын тухай уламжлал” сэдвээр баримт жишээ, сонин санаа, үлгэр зүйрлэл зэргийг оруулан бусдад сонирхуулах зорилгоор хүүрнэмж эх зохион бичээрэй .[Үгийн тоо 250-300]
A. хариулт