Write the given verb into its correct verb tense.  

She could have read e-books, if she ……………….. (not lose) her kindle.                                                                  

.....................................................................................................

• A.She could have read e-books, if she hadn’t lost her kindle.

. Write the given verb into its correct verb tense.   

If I were a great traveller like Columbus I   ……………    /visit / some African countries first.                                                                         

..........................................................................................................................

• A.If I were a great traveller like Columbus I would visit some African countries first.

ОНГОН ҮС

Онгон нэртэй зүйл орчлонд цөөнгүй.Түүний дотроос хүмүүнд онгон  үс гэж буй. Хүн бүрт ийм үс заяадаггүй.Ховорхон тохиолддогоос тэр үү, хүүхдийнхээ онгон үсийг эцэг эхчүүд эрхэмлэн бэлгэшээдэг уламжлалтай.

            Энэ нь танин мэдэхүйн болон зан үйлийн үндэслэлтэй мэт санагдана. Онгон үс гэж юусан билээ.

Хүүхдийн толгой дахь туг хэдхэн цагаан буюу хүрэн үсийг ингэж нэрлэдгийг  уншигчид андахгүй. Түүнийг монголчууд онгон үс гэхээс гадна  хорхой, сүлд, өлзий, сүүн, амин, унаган, тэмдэг сахиус, өвөг, шид, цахир үс гэж хэлдэг ажээ.Эдгээр нь үгийн хувьд өөр өөр  боловч утгын хувьд бэлгэшээсэн буюу онцолсон  хоёрхон өнгө аясыг илэрхийлнэ. Үүний цаана нууцаар дүүрэн ертөнцийн түмэн зангилаа, буман учиг оршиж байгаа бололтой.

            Мөхөс би онгон үсний нууцыг тайлбарлаж яахин зүрхлэх вэ? Харин уншиж мэдсэн, сонсож дуулснаа амьдралд харьцуулан өгүүлэхийг хичээв.

Хөвгүүн асууруун:-Миний толгойд яагаад хэдхэн ширхэг цагаан үс ургасан юм бол?

            Эх өгүүлрүүн:-Зоволтгүй, хүү минь онгон үс гэдэг юм.Энэ бол өлзий буяны тэмдэг.Чамд би анх мээмээ хөхүүлэхдээ зулай дээр чинь сүүгээ дусаачихсан юм. Яг тэр газар  хожим онгон үс ургажээ. Онгон үсийг зулгааж болдоггүй юм. Яагаад гэвэл буян заяа харина гэдэг үгтэй дэг. Эхийн сэтгэл ийм бишрэлтэй ажээ.Гал уураг сүү дуссаны  мөр болж хүүгийн зулайд сүүн цагаан үс ургасныг үгүйсгэх юун!

            Өөр нэг охин асууруун:-Миний баруун шанаанд ургасан туг цагаан үсийг хүмүүс ажиглан харж шоолоод байх шиг санагдах юм.Би яагаад хар нялхаараа хөгширч байгаа юм бэ? Гайтай цагаан үсийг зулгаагаад хаячих уу?

            Эцэг хариулруун:-Нүгэл гэм. Охин минь, гайтай биш өлзийтэй үс гэдэг юм. Хөгширч буйн  тэмдэг биш, урт насалж удаан жаргахын бэлгэдэл гэж баярлах ёстой.Охин минь. Чи миний аавын сүнс юм шүү дээ.Эцгийгээ нас барахад “Хүүдээ үр болж дахин төрөөрэй “ гэж залбираад тэргүүнд нь эрхий дарам газар сүүгээр тэмдэг тавьсан юм. Тэр тэмдэг, чиний онгон   үс хоёр  таарч байгаад би баярладаг. Онгон үсэндээ хар элэгтний гар хүргэдэггүй юм шүү.Эцэг эхийн итгэлийг эс тоомсорловол нүгэл болох буй за. Түүний гүн бишрэлийн үр,төрсөн охины онгон үс хоёр холбоотой  байхыг хэн мэдэх вэ...?

            Онгон үсийг би амин цэг, зөн билгийн сүв гэж боддог.Онгон үс унаж байна гэж зүүдэлбэл миний бие мууддаг.Онгон үс урт ургаж байна гэж зүүдэлбэл амьдралд минь баяртай явдал тохиолддог. Онгон үс орчмоор толгой илүү даарч байгаа шиг санагддаг гэсэн дөч гарсан  дөрвөн хүүхдийн эх хүний үгийг анзаарахад илүүдэх юун.

            Манай өвөө дагзан  дээрээ онгон үстэй байсан. Түүндээ хайртай  гэдэг жигтэйхэн. Ижийгээс өөр эм хүний гар хүргүүлээгүй гэж ярьдагсан. Өвөөг амьсгал хураахад дэрэн дээр нь онгон үс нь бүрэн унасан байсныг ээж минь хүндэтгэн авч, хадагт нандигнан хадгалсан гэж Горлос овгийн Жунай гуайн 1985 онд  хуучилсныг  тод санаж байна.Онгон буюу амин үс гэж нэрлэсний учиг энд илрэх юун! 

            Тас хар гэзгэндээ танан цагаан зурвас үстэй багш Д.Сүнжидмаа “ Эцэг эхийн захиснаар би цагаан үсээ амин сүлд гэж эрхэмлэж,аль болохоор хир буртаггүй  цэвэр ариун байлгахыг хичээдэг.Нэгэнт сүлд үс гэж үздэг учраас будаж шунхдахыг цээрлэдэг” гэж өгүүлэв.

            Монголчууд толдгойдоо тав гэзэг тавьдаг улалмжлал саяхан болтол байсныг нийтээрээ мэднэ. Энэ бол хүний сүнс зулайгаараа гарч явдаг хэмээх өнө эртнй улбаатай ойлголтыг илэрхийлдэг. Онгон үстэй хүүхдэд тав гэзэг тавихдаа түүнийг нь заавал оруулдаг байсан гэнэ.Өөрөөр хэлбэл хүний сүнсний орчих зам түүний толгой буюу онгон үсний чиглэлтэй таардаг юм биш биз гэж  молхи би бодном.

            Бурхан багшийн сургаалд сүнс, урд хойд төрлийн тухай номлодог.” Сүнс биеийг огоорон бядан явах бөгөөд бас эгэн ирмүй. Эрхэм сүнс, үхээрийн сүнс гэж буй”гэж сургасан нь олон үеийнхний анхаарлыг татсаар өдгөөтэй золгожээ.

“Есөн үхрийн нэг үе,Их далай нэг дусал” гэдэгчлэн эрхий дарамхан онгон үсэнд хий сүнс орогнож бодлын гэгээг цацруулж сэтгэлийн совинг хөдөлгөдөг юм болов уу.

            Цагаан сарын шинийн нэгний өглөө онгон үстэй үрсийнхээ онгоныг сүүгээр мялааж, бурханд адисладаг асныг Элжгэн угсааны Ч.Баавгай хөөршөөснийг өдрийн тэмдэглэлээсээ олзуурхан уншлаа.Онгон үсийг энд хүний сүлд хийморь, сүнс төөрөгтэй холбон үзсэн байна...

“ Төрж үл дуусах ертөнцийн бие,төөрч үл дуусах хий сүнс “хэмээн монголын сонгодог яруу найрагт  бичсэн нь сэтгэл гижигдэж, онгон үсний тухай бодомжийг минь нэгэн гинжин холбоосонд оруулнам.Дээр дурдсанаас үзэхэд удамшлын улбаа, сүнсний сүлбээ, гүн бишрэлийн үр, зөн билгийн мөр зэргийн нууц бидний онгон гэж нэрлэдэг чимх үсэнд байгаа мэт санагдана.

Онгон үсний үзүүрийг мөшгөн хөөвөл, олон юмны учрыг тайлж магадгүй.  /Д.Баттогтох/

Эхэд охины эцэг охиноо өөрийн аавын сүнс гэдгийг батлах баримтуудыг эхээс бүтнээр нь бичээрэй                                                                   

• ......................................................................................................................................
• ......................................................................................................................................

• Хүүхдэдээ үр болж дахин төрөөрэй” гэж залбираад тэргүүнд нь эрхий дарам газар сүүгээр тэмдэг тавьсан нь чиний онгон үстэй яг таарч байгаа юм.

Turn the following sentence into reported speech.  

The teacher requested the students: “Come into my room and help me after the class.”

..........................................................................................................................

• A.The teacher requested the students to come into his room and help him after the class.

Turn the following question into reported.  

The son asked his dad “Will you give me a lift to school, please”.

.........................................................................................................................................

• A.The son asked his dad if he would give him a lift to school.

Turn the following sentence into reported speech.    

The English teacher told us “If you are requested not to use a dictionary during the exam, you shouldn’t take it out.”

.........................................................................................................................................

• A.The English teacher told us if we were requested not to use a dictionary during the exam, we shouldn’t take it out.”

Underline the correct time expression word.    

All students will have taken their final exams at the end of the school year / by the end of the school year.

• A.All students will have taken their final exams by the end of the school year.

ОНГОН ҮС

Онгон нэртэй зүйл орчлонд цөөнгүй.Түүний дотроос хүмүүнд онгон  үс гэж буй. Хүн бүрт ийм үс заяадаггүй.Ховорхон тохиолддогоос тэр үү, хүүхдийнхээ онгон үсийг эцэг эхчүүд эрхэмлэн бэлгэшээдэг уламжлалтай.

            Энэ нь танин мэдэхүйн болон зан үйлийн үндэслэлтэй мэт санагдана. Онгон үс гэж юусан билээ.

Хүүхдийн толгой дахь туг хэдхэн цагаан буюу хүрэн үсийг ингэж нэрлэдгийг  уншигчид андахгүй. Түүнийг монголчууд онгон үс гэхээс гадна  хорхой, сүлд, өлзий, сүүн, амин, унаган, тэмдэг сахиус, өвөг, шид, цахир үс гэж хэлдэг ажээ.Эдгээр нь үгийн хувьд өөр өөр  боловч утгын хувьд бэлгэшээсэн буюу онцолсон  хоёрхон өнгө аясыг илэрхийлнэ. Үүний цаана нууцаар дүүрэн ертөнцийн түмэн зангилаа, буман учиг оршиж байгаа бололтой.

            Мөхөс би онгон үсний нууцыг тайлбарлаж яахин зүрхлэх вэ? Харин уншиж мэдсэн, сонсож дуулснаа амьдралд харьцуулан өгүүлэхийг хичээв.

Хөвгүүн асууруун:-Миний толгойд яагаад хэдхэн ширхэг цагаан үс ургасан юм бол?

            Эх өгүүлрүүн:-Зоволтгүй, хүү минь онгон үс гэдэг юм.Энэ бол өлзий буяны тэмдэг.Чамд би анх мээмээ хөхүүлэхдээ зулай дээр чинь сүүгээ дусаачихсан юм. Яг тэр газар  хожим онгон үс ургажээ. Онгон үсийг зулгааж болдоггүй юм. Яагаад гэвэл буян заяа харина гэдэг үгтэй дэг. Эхийн сэтгэл ийм бишрэлтэй ажээ.Гал уураг сүү дуссаны  мөр болж хүүгийн зулайд сүүн цагаан үс ургасныг үгүйсгэх юун!

            Өөр нэг охин асууруун:-Миний баруун шанаанд ургасан туг цагаан үсийг хүмүүс ажиглан харж шоолоод байх шиг санагдах юм.Би яагаад хар нялхаараа хөгширч байгаа юм бэ? Гайтай цагаан үсийг зулгаагаад хаячих уу?

            Эцэг хариулруун:-Нүгэл гэм. Охин минь, гайтай биш өлзийтэй үс гэдэг юм. Хөгширч буйн  тэмдэг биш, урт насалж удаан жаргахын бэлгэдэл гэж баярлах ёстой.Охин минь. Чи миний аавын сүнс юм шүү дээ.Эцгийгээ нас барахад “Хүүдээ үр болж дахин төрөөрэй “ гэж залбираад тэргүүнд нь эрхий дарам газар сүүгээр тэмдэг тавьсан юм. Тэр тэмдэг, чиний онгон   үс хоёр  таарч байгаад би баярладаг. Онгон үсэндээ хар элэгтний гар хүргэдэггүй юм шүү.Эцэг эхийн итгэлийг эс тоомсорловол нүгэл болох буй за. Түүний гүн бишрэлийн үр,төрсөн охины онгон үс хоёр холбоотой  байхыг хэн мэдэх вэ...?

            Онгон үсийг би амин цэг, зөн билгийн сүв гэж боддог.Онгон үс унаж байна гэж зүүдэлбэл миний бие мууддаг.Онгон үс урт ургаж байна гэж зүүдэлбэл амьдралд минь баяртай явдал тохиолддог. Онгон үс орчмоор толгой илүү даарч байгаа шиг санагддаг гэсэн дөч гарсан  дөрвөн хүүхдийн эх хүний үгийг анзаарахад илүүдэх юун.

            Манай өвөө дагзан  дээрээ онгон үстэй байсан. Түүндээ хайртай  гэдэг жигтэйхэн. Ижийгээс өөр эм хүний гар хүргүүлээгүй гэж ярьдагсан. Өвөөг амьсгал хураахад дэрэн дээр нь онгон үс нь бүрэн унасан байсныг ээж минь хүндэтгэн авч, хадагт нандигнан хадгалсан гэж Горлос овгийн Жунай гуайн 1985 онд  хуучилсныг  тод санаж байна.Онгон буюу амин үс гэж нэрлэсний учиг энд илрэх юун! 

            Тас хар гэзгэндээ танан цагаан зурвас үстэй багш Д.Сүнжидмаа “ Эцэг эхийн захиснаар би цагаан үсээ амин сүлд гэж эрхэмлэж,аль болохоор хир буртаггүй  цэвэр ариун байлгахыг хичээдэг.Нэгэнт сүлд үс гэж үздэг учраас будаж шунхдахыг цээрлэдэг” гэж өгүүлэв.

            Монголчууд толдгойдоо тав гэзэг тавьдаг улалмжлал саяхан болтол байсныг нийтээрээ мэднэ. Энэ бол хүний сүнс зулайгаараа гарч явдаг хэмээх өнө эртнй улбаатай ойлголтыг илэрхийлдэг. Онгон үстэй хүүхдэд тав гэзэг тавихдаа түүнийг нь заавал оруулдаг байсан гэнэ.Өөрөөр хэлбэл хүний сүнсний орчих зам түүний толгой буюу онгон үсний чиглэлтэй таардаг юм биш биз гэж  молхи би бодном.

            Бурхан багшийн сургаалд сүнс, урд хойд төрлийн тухай номлодог.” Сүнс биеийг огоорон бядан явах бөгөөд бас эгэн ирмүй. Эрхэм сүнс, үхээрийн сүнс гэж буй”гэж сургасан нь олон үеийнхний анхаарлыг татсаар өдгөөтэй золгожээ.

“Есөн үхрийн нэг үе,Их далай нэг дусал” гэдэгчлэн эрхий дарамхан онгон үсэнд хий сүнс орогнож бодлын гэгээг цацруулж сэтгэлийн совинг хөдөлгөдөг юм болов уу.

            Цагаан сарын шинийн нэгний өглөө онгон үстэй үрсийнхээ онгоныг сүүгээр мялааж, бурханд адисладаг асныг Элжгэн угсааны Ч.Баавгай хөөршөөснийг өдрийн тэмдэглэлээсээ олзуурхан уншлаа.Онгон үсийг энд хүний сүлд хийморь, сүнс төөрөгтэй холбон үзсэн байна...

“ Төрж үл дуусах ертөнцийн бие,төөрч үл дуусах хий сүнс “хэмээн монголын сонгодог яруу найрагт  бичсэн нь сэтгэл гижигдэж, онгон үсний тухай бодомжийг минь нэгэн гинжин холбоосонд оруулнам.Дээр дурдсанаас үзэхэд удамшлын улбаа, сүнсний сүлбээ, гүн бишрэлийн үр, зөн билгийн мөр зэргийн нууц бидний онгон гэж нэрлэдэг чимх үсэнд байгаа мэт санагдана.

Онгон үсний үзүүрийг мөшгөн хөөвөл, олон юмны учрыг тайлж магадгүй.  /Д.Баттогтох/

Эхэд эх хүн хөвгүүнийхээ онгон үсийг юу гэж тайлбарласан хийгээд энэ нь монгол хүний юутай холбоотой байдгийг олж  бичнэ үү.        

• ......................................................................................................................................
• ......................................................................................................................................

• Энэ бол өлзий буяны тэмдэг.Анх мээмээ хөхүүлэхдээ зулай дээр чинь сүүгээ дусаачихсан юм Яг тэр газар хожим онгон үс ургажээ. 
  Монгол зан заншил: Онгон үсийг зулгааж болдоггүй юм. Яагаад гэвэл буян заяа харьдаг гэж үзэж бэлгэддэг аж.

Fill in the following sentences with who, where, when, whose, which.

 That’s the lady…………………children are my best friends.          

• A.That’s the lady whose children are my best friends

    Underline the correct time expression word.       

All students will have taken tests at the end of the school year / by the end of the school year.

• A.All students will have taken tests by the end of the school year.

Write the verb in its correct verb tense.    

We ……………………./start/ our first job career at least by the year 2025.

• A.We will have started our first job career at least by the year 2025.

Write the correct preposition for, up, after, forward to.

a. Herders always need to look…………………their animals.    

• A.Herders always need to look after their animals

Rewrite the following question in the passive.      

• Where have they sent those parcels to?

• A.-Where have those parcels been sent to?

  -Where have those parcels been sent to by them?

Rewrite the following sentence in the passive.                     

Girls study fashion designing more than boys  as  their free time activity.

• A.Fashion designing is studied by girls more than boys as their free time activity.

Rewrite the following sentence in the passive. 

These days many teenagers are playing video games as their leisure activities

.…………………………………………………………………………………………….

• A.-These days video games are being played by many teenagers as their leisure activities.

  -Video games are being played by teenagers these days as their leisure activities.

.   Choose the correct answer.                               

The bus is going …..London …. Heathrow Airport. The bus driver is leaning………..the bus.    There is a man ……the bus stop. He is taking some money ……….his pocket.      

• A. from, to, opposite, at, from

• B.. from, to, against, at, out of       

• C.from, to, against, near, of    

• D. from, to, between, at, off  

Choose the correct answer.                              

The movie started …………7:00 sharp, so we got there just ……….time to buy some popcorn and find our seat.

……first, I thought I wouldn’t enjoy it, but …….the end, it turned ………to be a very interesting movie.

• A.in, on, At, in, to  

• B..at, in, In, at, into

• C.at, in, At, in, out  

• D.at, on, At, at, to  

.   Choose the correct answer.                                   

A: That text had a lot of new words, so I couldn’t translate it.

B: Yes, if only we ………………..our dictionary with us.

• A.brought 

• B.bring

• C.have brought  

• D. had brought  

Choose the correct answer.                                 

A: What are you going to do next year?

B: I wish I ………………………..the answer to that question.

• A. know

• B.could know  

• C.knew    

• D.would know

Choose the correct main clause.                                       

If you boil water, ............................................................... .

• A. it would have produced.

• B. it will produce steam.

• C.. it would produce steam

• D.it produces steam.   

Choose the correct main clause.                       

If they hadn’t been so tired,  ………………………………………….. .   

• A.they could win the competition.  

• B.. they could have won the competition.

• C. they win the competition.   

• D.they can win the competition.

Choose the correct main clause.                                      

If I don’t call my parents,  ………………………………………….. .   

• A.they worry about me.  

• B. they would worry about me.

• C.they will worry about me. 

• D. they would have worried about me.  

Нүүдэл

“ Нэгэн буурин дээр удахаар газрын үндэс талхлагдаж малын хийморь гунддаг ” гэж  аав ярьдаг сан  Бодвол өвөг аав,  өвөг аавын аав, түүний аав элэнц, хуланц маань ингэж ярьж , үргэлжийн мөнхөд нүүдэллэж явдаг байсан болоод л  бидний монголчууд нүүдэлчин хэмээх нэр зүүсэн байх.

            Би энэ нэрэнд дуртай. Надад сайхан санагддаг. Магадгүй сэтгэл санаандаа нандигнаж явдаг багын минь дурдатгалтай холбоотой болоод ч тэр байж мэднэ. Аль эсвэл хар багаасаа нүүж сурчхаад нэгэн буурин дээрээ жаахан удчихаар уйдах сэтгэл төрж, хаашаа ч хамаагүй нэг тийш нүүж, өдөр бүхэн харж байсан уул ус, өвс ногооноосоо өөр уул ус, өвс ногоо, мод чулуу үзэх шиг сайхан надад  байдаггүй болоод  ч тэр байж мэднэ.

Юутай ч нүүж шинэ нутагт буух шиг сайхан юм үгүй. Шинэ нутагт  буусны дараа сэтгэл санаа ч шинэ сэргэг. Урьд өмнө нь мянгантаа үзэж , түмэнтэй сонсож агсан юмсын  өнгө зүс өөрчлөгдөн үзэсгэлэн төгөлдөр, яруу сайхан болчих шиг болно. Царай муутай гэгддэг манай айлын бүсгүй  Хорол хүртэл үс гэзгээ цэмцийтэл  самначихсан  бүсээ жавхайтал ороочихсон гунхалзтал алхаж явах нь нэг л өөр, араас нь сэмхэн гүйж очоод бариад авмаар ч юм шиг, учиргүй гижигдмээр ч юм шиг, сэтгэл санааныхаа  хамаг нууцыг аминчлан яримаар ч юм шиг санагдан, сэтгэлд баяр хөөр бялхан, гэрэл гэгээнд нь царай зүс минь гэрэлтэн явдагсан.

            Хонь үхэр гэрийн гадуур налайн хөл жийн хивж хэвтэх нь нэг л жаргалтай харагдана. Адуу тэмээ хүртэл нэг хэсэгтээ л бараатай хононо.

            Энэ тэрд самгардах , түүртэх юмгүй  болохоор ээж  аав ч уур уцааргүй болчихсон юм шиг эрт урьдыг хүүрнэн инээж  хөхрөлдөн сууцгаана.

            Муу муухай гэгч орчлонгоос нэгд нэггүй  тонилон одож, гагцхүү сайн сайхан дэлгэрсэн мэт санагдана.  Хайдаг улаан  хэмээх налчинхай  хөх ингэний  гадаа ирээд гунганах нь хүртэл тааламжтай. Гэр орон адуу малын зүс тоос тортоггүй , борооны дараах хээр тал шиг харагдах тул хаашаа л явна унасан мориныхоо хурдаар мэддэг дуугаа аялан  цогино. Чухам хэзээ, хэдийд нутаг хуучирдгийг бүү мэд, нэг мэдэхэд л гэр бараа навтайн нэвсийж , уяа зэлний хавь газар малын хөлөөр  талхлагдан зэгийж, унаганы  тоогоор  газар нь хонхойсон гүүн зэлний сул шороо үрээ дааганы тангаралдах төдийд бужигнан босож ойр орчноо хучин дарна.

            Айлын бүсгүй Хоролд аминчилж юу ч яриагүй явтал уулзах ярих дур хэдийнээ унтарч , энэ тэрийг асуухад нь уур уцаар  хүрнэ. Юунд,  яагаад уурлах болсноо өөрөө  ч үл мэднэ . Бууж мордох хүмүүс ч цөөрч, гэр орон нэг л эл хуль  оргин, мал бүрэн, ээж аав дэргэд  авч юм бүхэн сэтгэлд дундуур.

            Гэрт байхад хаашаа ч юм мордоод явчихмаар санагдавч мордсон хойно хаашаа явахаа мэдэхгүй мухардана.

            Аав ээжийн үглэж  янших нь хүртэл их болж хайдаг ингэний буйлах нь хүртэл гачлантай санагдана.

“ Нэгэн буурин дээр удахаар газрын  үндэс талхлагдаж, малын хийморь гунддаг гэж та хэлдэг шүү дээ. Нүүхгүй юм уу? “  гэж ааваас асууна.

“Алив юмны  хэмжээ хэтрэхээрээ муу болдог. Нүүх  сайн ч  нүүдэл олшрохоор  бэлчээр нутаг сэглэгдэж  мал муу зан сурдаг ” гэж аав хэлнэ.

            Яахаараа томчууд ингэж  нэг газраа үхширтэл суухыг боддог юм бэ. Хүн малын хөлд  талхлагдсан энэ үхмэл шороо , малын өтөг баасан дунд  удтал суух юу нь сайхан байгаа юм. Нутаг хуучрахаар  бодол санаа, хүсэл мөрөөдөл хүртэл хулжин  одсон мэт болдгийг эд нар мэдэхгүй гэж үү.

            Том болохоороо хүн хүсэж мөрөөдөхөө больж хуучин нутгаасаа нүүх дургүй  болдог гэж үү. Тэгдэг бол том болох шиг адгийн юм алга гэхчлэн бодож томчуудад  уур хүрнэ. Нүүхгүй удах тусам сэтгэл санааг уур уцаар, гомдол гутрал эзэлж орчлон гэгч муу муухайгаар  дүүрсэн газар шиг  санагдана.

            Тэгж тэгж  гэнэт  нэг өдөр  нүүдлийн сураг  гарч сэтгэлийн дотор баярын оч гялсхийнэ.

            Миний хөл хөнгөрч, хаашаа л бол хаашаа  чавхдан тэмээ мал хураан тавиур цах  буулган  гэрт гадаа хөдлөвч үл ядарна.

            Үүрийн харанхуйгаар босож  оосор хошлон тайлан, гэр бараа буулган, тэмээ мал сөглөн, зогсоо зайгүй  гүйх амаргүй ч нар цухуйж байхад  хуучин нутаг дээрээсээ  хөдөлж байх сайхан .

            Айлын  хажуугаар   жирийтэл  нүүж  явахад  саахалтын газраас  домботой цай, тавагтай идээ барин зам тосон ирэх айлын эзэгтэйн  хийцтэй цай ааруул  хурууд  цаанаа  л  нэг амттай сан.

            Дөнгөж нүүж буучхаад ханаа ч дугуйлж  гүйцээгүй  байтал нутгийн харцуул давхилдан ирж унь өлгөлцөн, дээвэр туурга барилцан, оосор хошлон таталцаж яах ийхийн зуургүй  гэр бараа  барилцаад өгнө. Шинэ гэр шиг гэр бараа бөмбийж  цайн, хаашаа л харна юм бүхэн цэвэр цэмцгэр харагдана.

            Хүсэл мөрөөдөл баяр хөөртэйгөө би дахиад учирч явахдаа энэ шинэ нутаг нэгэн цагт дахиад л хуучирч, нүүхийн хүслэнд дахиад л автана гэж тэр үед надад огтхон ч бодогддоггүй байж билээ. Магадгүй тэгэхэд надад бодогдсон сон бол шинэ нутагт буухын баяр баясгаланг  хүртэхээ больж , бэлчээр малын эрхээр аргагүйн хүчинд нүүдэг болох байсан биз ээ.        / Д. Батбаяр  /

“ Би баатар”-ын  нүүдэлд дуртай байдаг шалтгааныг эхээс олж  хоёр өгүүлбэрээр бичнэ үү.                                                         

• Шинэ нутагт буусны дараа сэтгэл санаа ч шинэ сэргэг
  Урьд өмнө нь мянгантаа үзэж,түмэнтэй сонсож агсан юмсын өнгө зүс өөрчлөгдөн үзэсгэлэн төгөлдөр, яруу сайхан болчих шиг болно

.  Choose the correct response.   

Amy: Have you ever been to your grandparents’ ranch?

Fred: Not yet. My dad promised that he would take me this summer.

They are talking about their ……………………..

• A. wish  

• B.experience  

• C.condition 

• D.ability

Choose the correct response. 

Amy: What is your grandparents’ ranch like?

Fred: It is a large farm with lots of animals like sheep, cattle and horses.

Fred is…………………………………………………………………  

• A.wishing the ranch  

• B.visiting the ranch 

• C.drawing the ranch    

• D.describing the ranch

Choose the correct response. 

Erdene was able to ride a bicycle when he was eight years old.  It is ……………….. .

• A.expressing ability

• B.expressing necessity

• C.expressing lack of ability 

• D.expressing duty

Choose the correct response. 

You are allowed to park here. It is ………………………………..

• A.giving permission  

• B.expressing obligation     

• C.refusing permission  

• D.expressing prohibition

Choose the correct response. 

Students mustn’t talk in the library.  It is ………………………. .

• A.giving permission   

• B. expressing obligation   

• C.refusing permission   

• D. expressing prohibition

You offer to do the ironing, but your mother says it isn’t necessary.

• A.You must do the ironing.        

• B.You could do the ironing.

• C.You needn’t do the ironing. 

• D.You can’t do the ironing.

Choose the correct response.      

An old man is trying to carry a heavy box up the stairs. You offer to do it for him.   

• A. Must I carry the box for you?    

• B.Couldn’t I carry the box for you?

• C.Do I need to carry the box for you?  

• D.Shall I carry the box for you?

Choose the correct answer to complete the sentence. 

My father is so quiet whereas ………………………

• A.my mother doesn’t talk much.

• B.my mother is talkative.

• C.my mother is silent.

• D.my mother is calm.    

You want to use your mobile phone on a plane but the stewardess tells you it isn’t allowed. 

• A. You needn’t use your mobile phone on the plane.   

• B.You mustn’t use your mobile phone on the plane.

• C. You won’t use your mobile phone on the plane.

• D.You shouldn’t use your mobile phone on the plane

 You have a headache. Your friend gives you some advice. 

• A.You should take an aspirin.     

• B.You must take an aspirin.

• C.You may take an aspirin

• D.You might take an aspirin.  

Your teacher has told you to write a story for your homework. You tell your parents. 

• A.I should write a story.   

• B.I may write a story.     

• C. I have to write a story.

• D. I can write a story.

In Japan, half of the discarded…………..is recycled every year. 

• A.electricians    

• B. electrical  

• C. electrical  

• D.electricity

Today many food factories started introducing GMO free __________. 

• A. producing    

• B.produce  

• C. products

• D.productively

Choose the correct match of the following words with their category. 

      1. poetry, novel, story, biography                   A. Sports

      2. thriller, action, documentary, sci-fiction      B. Jobs           

      3. court, course, alley, field                             С.Movies

      4.bow, squash, archery, ring                          D. Literature

      5. coach, cyclist, barber, judge                       E. Places

• A..1C2D3E4A5B      

• B.1D2C3E4A5B    

• C.1A2C3D4B5E    

• D.1B2C3E4D5A

.  Choose the correct match of the following words with their definitions. 

      1. make – up artist                  A. someone who is responsible for production of books

      2. librarian                               B. someone who paints the faces of people

      3. interpreter                            С. someone who works in a place which lends books          

      4. publisher                              D. someone who prints books and organizes its sale

      5. editor                                   E. someone who  translates from one into another language

• A.1C2D3E4A5B  

• B.1D2C3E4A5B    

• C.1A2C3D4B5E 

• D.1B2C3E4D5A

Choose the correct match of the following synonyms.       

      1. ambitious                             A. organized  

      2. trustworthy                          B. caring         

      3. rude                         `           С.reliable        

      4. efficient                               D. eager

      5. kindhearted                         E. impolite

• A.1C2D3E4A5B  

• B.1D2C3E4A5B 

• C.1A2C3D4B5E  

• D.1B2C3E4D5A

Намайг хүн болгосон хүмүүс /дурдатгал/

Намайг хүн болгосон хүмүүстээ би “Баярлалаа “ гэж одоо нэг хэлмээр байна. Амьд явах, амьдрахын утга учрыг бүрэн ухаарч эхэлсэн үедээ хүн өөрийгөө нарт орчлонд хүн болж төрсөндөө баярлахдаа эрдэнэт хүмүүний  биеийг төрүүлж, эрхтэн бүтэн өсгөсөн ачит аав ээж хоёртоо дараа нь хүн болох, хүний ухаан суух болтолх аянд “Гарыг ганзаганд, хөлийг дөрөөнд хүргэсэн” бусад  хүмүүст баярлахын дээдээр баярланам.

            “ Аав ээж  биеийг төрүүлэхээс бус сэтгэлийг төрүүлдэггүй” гэсэн мэргэн үг буй. Хүн гэгч  амьтан чухамдаа бие сэтгэлийн нийлц бөгөөд биеэс илүү сэтгэлийг эрхэмд үздэг. Бурхны шашны сургаалаар бодвол сэтгэлийг төрүүлнэ гэдэг биеийг төрүүлэхээс хүнд, амаргүй, урт хугацааны хүмүүний амьдралын зам ажгуу.Чухам тэрхүү сэтгэлийг хэрхэн яаж, хэн хэн төрүүлэв гэдэг нь аав ээжийн адил ачтан, намайг нэг ёсны дахин төрүүлсэн  хүмүүс болно.

            Намайг хүн болгосон  эрхэм хүндэт хүмүүс их л олон буйн дотроос юуны өмнө нэг гэр бүлийн гишүүд аав ээжээс гадна ах дүү, ураг садны хүмүүс бөлгөө. Тэд гэр бүл хэмээх бичил нийгэм орчны доторх хүмүүс байдаг бөгөөд хүүхэд бүр хүн болохдоо тэдгээр ойр садны гэр бүлийн хүрээлэл  орчинд хүн болж төлөвшдөг.

            Чухам намайг хүн болгосон хүн гэвэл газар дээрх ганц ах минь билээ. Одоо болтол би ахтайгаа нэг дор хамт амьдарч явна. Олны дотор бид хоёр эхээс олуулаа биш, оонын эвэр шиг хоёулахнаа. Тийм болохоор  зулай дээр гишгэж төрсөн ганц ах минь учраас “Ах сургаж, би сонсож,” “ Ах зааж, би сурч” “ Ах дагуулж би дагаж явж “ байж хүн болсон билээ.

            Багын явдал санаанд ив ил.Би багшаархан, сургуульд ороогүй байхдаа нэг намар зэргэлдээх сумын ойн баярт ахыгаа дагаж явж билээ. Олон хүн дотор осолдон төөрүүзэй хэмээн сэрэмжилж ах минь гараасаа намайг салгалгүй хөтлөн явж үзээгүй сумын төв, баяр наадмыг үзүүлэн өдөржин хэсээд үдэш болоход хүүхэд бид хонох айлгүй,таних мэдэх хүнгүй газар тул сумын төвийн ойролцоо айлгүй нэг эзгүй хашаанд орж  дээлээ нөмрөн бүхэл нөмрөн бүхэл хэвтэхэд ах минь намайг өөрийн хувцсаар давхар хучиж, дааруузай хэмээн амьсгаагаараа хүртэл бүлээцүүлж хоносон билээ. Намар орой болсон тул тэр шөнө их л хүйтэн хоносон боловч ахын хайр халамжинд би дулаацаж бөх гэгч унтсан байлаа.Тэр жил шиг санаж байна. Бас нэг явдал гэвэл манай аав бүх ард түмний урлагийн их наадамд гуулиар  монгол шатар  цутган оролцож алтан медаль хүртэхэд би ихэд баярлан хөөрч, алтаар хийсэн медаль гэгч хамгийн дээд шагнал гэж сайрхахад ах маань,медалийг жинхэнэ алтаар хийдэггүй юм, алтан түрхэц байдаг юм, бас медалийн дээр  хамгийн том хүндтэй шагнал нь одон гэж байдаг юм гээд, хөдөлмөрийн баатрын зүүдэг Сүхбаатарын одон бол хамгийн дээд гавьяаны үагнал гэж тайлбарлаж өгсөн билээ.Ингэж би медаль одон хоёрын ялгааг мэдэж авч байж билээ.

“Аав ээж биеийг төрүүлнэ, багш ухааныг төрүүлнэ.” гэдэг. А-аас Я-д эрдэнийн үсэг хэлхэж, уншуулж бичүүлж сургасан, нэгээс арав, зуу, мянга ... гээд тоо бодуулж эрдэмд анх амлуулсан ачит хүний нэг  бол Цангиа багш минь билээ. Би бага ангидаа тооны хичээлд толгой цохидоггүй ч хэлбичгийн хичээлдээ онцсайн, ангийн хурдан уншигч, цээж бичгийн аварга хүүхэд байсан бөгөөд нэгэн үйл явдал одоо болтол дурсагдаж байдаг нь гуравдугаар ангийн төгсөх цээж бичгийг багш дуудан хэлж бичүүлж байлаа. Багш “ охирол “ гэж хэлэхээр нь эл үгийг амандаа нэг давтаад чингэж бичиж байтал багш миний дэргэд ирж харснаа толгой руу зөөлөн чичээд “ Би охирол гэж байна шүү . Дүрмээ бодож бичээрэй” хэмээн сануулахад дахин эл үгийг амандаа бувтнаад зөв л бичсэн гэж бодож дэвтрээ хураалгав. Ингэж би анх удаа цээж бичигтээ нэг алдаж “Сайн “ дүн авсандаа их  л гэмшин харуусаж билээ. Сүүлд бодоход манай сартуул аман аялгаар хохирол гэдэг үгийн эхний “х”-г орхиж дууддагийг хүүхэд байхдаа хэрхэн яаж мэдэх билээ.

            Намайг хүн болгосон бусад хүмүүс бол үеийн найз нөхөд юм. Нөхөр нөхрөөс сонгож нөхөрлөсөн Банзрагчийн Ванданноровтойгоо би гучин найман жил үй зайгүй дотно нөхөрлөсөөр яваа бөгөөд амьдралын алив баяр ёслол ба гуниг зовлонг хамтдаа хуваалцаж, харилцан туслалцаж, бие биеэ зоригжуулан ажлын бүтээл, алив амжилтад сэтгэлийн урам өгч, хүүхэд нас ба залуу идэр насыг туулж бараад өвгөрөх өтлөх  насандаа ч үеийн нөхөд хэвээр байж байна.

            Намайг хүн болгосон надад бие сэтгэлийн урам хайрлаж, аж төрөх амьдрах ухаан,эрдмийн ухааныг зааж мэдүүлж, хазайж халтирахад түшин тулж, тус дэм болж жаргал зовлонг  хамтдаа туулж яваа гайхалтай  хүмүүсийн талаар нэгд нэгэнгүй бичье гэвч нэгэн бичил эхэд байтугай нэг хоёр боть романд ч багтахгүй сайн сайхан үйл явдал, дурсамж дурдатгал ой били гт  миньхадаастай мэтээр хадгалагдсаар яваа тул хэзээ нэгэн цагт нутаг усны олон олон хүний дүрийг дүрсэлсэн томхон зохиол бичихдээтэднийг тусгана гэдгээ энэ дашрамд амлах байна.    / Д.Баттогтох /

“ Аав ээж  биеийг төрүүлнэ, багш ухааныг төрүүлнэ” гэсэн өгүүлбэрийг эхэд юу гэж тайлбарласныг өөрийн үгээр тайлбарлан бичээрэй.

• ............................................................................................................................................................................................................................................................................

• Аав ээж биеийг багш ухааныг төрүүлдэг гэдэг нь А-Я хүртэл цагаан толгой зааж бичиг үсэгт сургана гэдэг нь шинжлэх ухааны эхнээс хүртэж буй учраас багш ухааныг төрүүлнэ гэжээ.