All things are linked

 Once in a certain village there was a chief who had many slaves. When he wanted something done, he just ordered his slaves to do it. If he wanted a good and wise thing done, his advisors said to him, “Yes that is good.” If he wanted something done which was not wise, these advisors said just the same, “That is good.” But the chief’s lowest advisor never said yes or no. When the chief asked him about something, he always thought for a while, and then replied, “All things are linked.”  For example, the chief once asked him when the long dry season would end, and  he simply replied,  “All things are linked.” Another time the chief  asked why the corn crop was so small  and again he replied “All things are linked”.

 One time it happened that the chief could not sleep because of the loud croaking of the frogs at night in the marshes. For many nights he could not sleep, and he finally decided to kill all the frogs. He told his advisors about his plan. As usual, they praised him and said, “Yes, that is good.” But the lowest advisor did not speak.

 The next day the chief sent his slaves to kill the frogs in the marsh. The slaves killed frogs until no frogs remained. The chief slept well that night. He was very pleased with his life.

 But soon the mosquitoes began to multiply in the marsh because there were no frogs left to eat the young mosquitoes. They entered the house of the chief and bit him. The chief’s life became miserable.

 All the villagers suffered. So the chief sent his slaves to kill the mosquitoes. The slaves tried, but there were too many mosquitoes.

Life in the village became impossible because of the many mosquitoes. People went away and left their fields and houses. The old village was empty except for the chief’s family. Finally, the chief and his family also went away.

And now there is a saying in that country: “’Yes , that is good’ caused a whole village to become empty.”

Read the text and choose the synonyms for the words in bold.

Slaves

• A. People

• B. friends

• C. enemies

• D. servants

Тус бүр  40 Ом эсэргүүцэлтэй цуваа холбогдсон 2 дамжуулагчаар хагас цагийн дотор 5 А гүйдэл гүйнэ.

а. Хэлхээний ерөнхий эсэргүүцлийг олно уу.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b. Хагас цаг хичнээн секунд вэ?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

с. Хэлхээнд ялгарах нийт дулааны энергийг ол.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

• а. R=80 Ом    1 оноо        b. t=1800 c     1 оноо   

  с. Q=3.6 МЖ            1 оноо

Исэлдэн- ангижрах урвал

 Натрийн сульфитыг калийн перманганатаар исэлдүүлэх урвалын эх болон бүтээгдэхүүн бодисууд өгөгджээ. 

                     aNa₂SO₃+ b KMnO₄+cH₂SO₄→а Na₂SO₄+ А + K₂SO₄ + сH₂O

а. А бодисыг нэрлэнэ үү.

...........................................................................................................................................

б.Исэлдэх хагас урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү.

.........................................................................................................................................

в. Ангижрах хагас урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү.

............................................................................................................................................

г.  а, b, c коэффициентүүдийг олно уу.

...............................................................................................................................................

• а. MnSO4  1оноо    

  б. Сульфит ионы исэлдэх тэгшитгэл бичсэн бол 1 оноо, дутуу бол 0.5 оноо      

  в. Перманганат ионы ангижрах тэгшитгэл бичсэн бол 1 оноо, дутуу бол 0.5  

  г. a-5    b- 2 тус бүр 0.3 оноо   c- 3 бол 0.4 оноо  

m₁=1 кг, m₂=3 кг масстай биеүдийг зурагт үзүүлснээр өөр өөр өндөрт байрлуулав.

a. Биеүдийн байрлалын энергийг тодорхойл. 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

b. Биеүдийг унагаж газрын гадаргаас 1 м өндөрт ирэх агшинд биеүдийн  потенциал энергийг олно уу.                              

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

c. 1 м өндөрт ирэх агшинд биеүдийн кинетик энерги ямар байх вэ? 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

• а. E_п1= 90 Ж   E_п2=60 Ж     2 оноо

  b. E_п1= 10 Ж   E_п2=30 Ж     2 оноо

  c. 1 м өндөрт ирэх үед  Eк₁= 80 Ж   Eк₂=30 Ж     2 оноо

Урвалын аяндаа явагдах чанар

Титан (IV)-ийн оксид  титан болтлоо ангижрах (TiO_2(хат) + 2С_(хат)  →  Ti _(хат)+2СО_(х)) урвал стандарт нөхцөл болон 2000 К температурт явагдах боломжтой эсэхийг тодорхойлно уу. Энэхүү урвалын стандарт энтальпийн өөрчлөлт ∆H°  =722.9 кЖ/моль, стандарт энтропийн өөрчлөлт ∆S°  =0.364/кЖ(моль∙К) байдаг.

Даалгавар :

  а.Стандарт нөхцөлд урвалын Гиббсийн энергийн өөрчлөлтийг олно уу?

..............................................................................................................................................................

  б.2000К температурт Гиббсийн энергийн өөрчлөлтийг олно уу?

..............................................................................................................................................

  в.Дээрх урвал аль температурт аяндаа явагдах вэ.

.............................................................................................................................................................

• а.∆G-г олох илэрхийлэл 1 оноо, ∆G= 614.4 кЖ/моль 1 оноо  

  б. ∆G-г олох илэрхийлэл 1 оноо, ∆G= - 5.1 кЖ/моль 1 оноо    

  в. 2000К 1оноо

Химийн тэнцвэр.

 2SO₂ + O₂ ⇆ 2SO₃ + Q  гэсэн химийн тэнцвэр тогтсон урвалд [SO₂]=0.3 моль/л, [O₂]=0.6 моль/л,   [SO₃]=0.2 моль/л байв. 

а.Тэнцвэрийн тогтмолыг олно уу.

...................................................................................................................................................

б. Тэнцвэр тогтохоос өмнөх [SO₂] -ийг тооцоолно уу.

....................................................................................................................................................

• а. илэрхийлэл бичсэн бол 1оноо, Кс= 0.74 бол 1оноо  

  б. 0.5 моль/ л  1 оноо    

Кальцийн карбонатын хэрэглээ

Кальцийн карбонат нь чухал түүхий эд юм.

а.Кальцийн карбонатаас тогтдог чулуулгийг нэрлэнэ үү.       

...........................................................................................................................................................

б.Кальцийн карбонатыг хүчтэй халаахад задардаг. Энэ урвалаар 8.0 кг кальцийн оксид үүссэн бол задарсан кальцийн карбонатын массыг олно уу.       

.......................................................................................................................................................

в.Хөрсний хүчиллэг чанарыг тогтворжуулахад кальцийн карбонатыг хэрэглэдэг.Энэ нь хөрсний хүчиллэг чанарыг бууруулахад яагаад чухал байдаг вэ?           

..............................................................................................................................................

• а. Шохойн чулуу 1 оноо  

  б. Урвалын тэгшитгэл 1 оноо, тооцоо 1 оноо    

  в. Саармагжуулах 1 оноо

Электролиз

Калийн гидроксидын усан уусмалын электролизоор электродууд дээр устөрөгч ба хүчилтөрөгч хий ялгарчээ.

а. Электролизийн үед электродууд дээр ялгарсан хийн эзэлхүүний харьцаа болон электролизийн хэлхээг зөв илэрхийлсэн зураглалыг сонгоно уу.                     

б. Электролизийн үед явагдсан исэлдэх хагас урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү.      

..................................................................................................................................................

 в.  Электролизийн үед явагдсан ангижрах хагас урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү.  

...................................................................................................................................................

• а. С-г сонгосон бол 2 оноо, А эсвэл В 1 оноо  

  б. 4ОН-  → О2  + H2O + 4e- 1 оноо дутуу бол 0.5 оноо  

  в.2H+ + 2e-   →   H2   1 оноо  дутуу бол 0.5  

Химийн тэнцвэр

N2 (х)+ 3H2 (х)    ⇄    2NH3(х) ,   ∆H°= -92.2 кЖ    гэсэн урвалын хувьд

а. Урвал явагдсан системийн  температурыг бууруулахад тэнцвэр аль зүгт шилжих вэ?

...............................................................................................................................................

 б.  Даралтыг ихэсгэхэд тэнцвэр аль зүгт шилжих вэ?

...............................................................................................................................................

в. Катализатор нэмж өгвөл тэнцвэр аль чиглэлд шилжих вэ?

................................................................................................................................................

г.Устөрөгч хийн концентрацийг  бууруулахад тэнцвэр аль зүгт шилжих вэ?

.................................................................................................................................................

• a. шулуун чиглэлд шилжих 1 оноо    

  б. шулуун урвал:ын чиглэлд 1 оноо    

  в. тэнцвэр шилжихгүй 1 оноо  

  г.  буцах урвалын чиглэлд 1 оноо

Азотын хүчлийн үйлдвэрлэл

Үйлдвэрт азотын хүчлийг гарган авах урвал нь дараах 3 үе шаттай явагдана.

       I үешат     II үешат     III үешат

NH₃         NO   NO₂       HNO₃  

Даалгавар:

а. 34 тонн аммиакаас онол ёсоор хэчнээн тонн 63%-ийн концентрацтай азотын хүчлийн уусмал гарган авах вэ?                                                                                             

...................................................................................................................................................

б. Дээрх урвалаар 190 тн хэмжээтэй 63%-ийн концентрацтай азотын хүчлийн уусмал гарган авсан бол бүтээгдэхүүний гарцыг тооцож олно уу.                               

.................................................................................................................................................

• а. 126 тн цэвэр азотын хүчил  1 оноо, 200 тн уусмал гэсэн тооцоо хийсэн бол 1 оноо  

  б. Гарц 95%  2 оноо

Choose the right order to make up a story

               1. They called this holiday “Thanksgiving Day.”

               2. Few people in Europe heard about it.

               3. But when they ate it which was presented by Indians they liked turkey very much.

               4. The turkey was an American bird.

               5. Since that day Americans have always had turkeys for this holiday.

• A. 4,2,3,1,5 

• B. 2,3,4,1,5  

• C. 1,2,3,4,5

• D.2,5,1,4,3

Choose the right order to make up a story

                1. A man spent his whole Sunday in front of the TV set watching football matches.

                2. In the morning his wife saw that her husband was still asleep in his armchair.

                3. A little later he fell asleep in his armchair.

                4. The man woke up at once and asked :”Five to seven? And who is leading?”

                5. She went to wake him up and said that it was five to seven.

• A. 1,2,3,4,5 

• B. 1,3,5,4,2 

• C. 1,3,2,5,4

• D. 5,2,1,3,4

Choose the right order to make up a story

                1. Put some tea into the pot.

                2. Boil the water.

                3. Warm the pot.

                4. Fill the kettle with cold water.

                5. Pour hot water into the pot.

• A. 4,2,3,1,5   

• B. 5,4,1,3,2 

• B. 1,2,3,4,5  

• D. 2,5,3,1,4

Choose the right order to make up a story

                1. The lesson was over before the due time.

                2. Suddenly a bird flew in through the open window.

                3. It was a math lesson.

                4. The pupils jumped up on their feet and started to catch the bird.

                5. All the class was doing sums.

• A. 3,5,2,4,1,  

• B. 5,1,3,4,2,  

• C. 4,2,5,1,3,      

• D. 3,4,2,5,1

Choose the right order to make up a story

               1. Our director’s speech was very interesting.

               2. He said that our younger generation had to study hard.

               3. He spoke about the most important tasks of our school.

               4. Last week we held a meeting at our school.

               5. Our meeting was addressed by our director and some of the teachers.

• A.. 5,1,2,4,3

• B. 4,5,1,3,2 

• C. 4,5,3,2,1

•   D. 1,4,2,3 5

Choose the right order to make up a story

 1. In the morning when he woke up, the train was in Paris.

 2. He asked the conductor to wake him up even if he would protest.

 3. Once Mark Twain was traveling in France by train.

 4. Mark Twain was angry with the conductor who didn’t wake him up at his station. But he said “you are not half angry as the man whom I made get off at your station”

5. He had to get off at a small station at night.

• A. 1,2,3,4,5

• B. 3,5,2,1,4

• C. 2,4,5,3,1 

• D. 4,3,1,5,2

Арен

Арены ангийн нэгэн нэгдлийн молекул масс 92 нн, массын 91.3%-ийг С, 8.69%-ийг Н эзэлдэг.

Даалгавар:

  а.Уг нэгдлийн молекулын томьёог бичиж, байгуулалтыг дүрсэлнэ үү.

..............................................................................................................................................

  б. Өгсөн нэгдлийн гэрлийн нөлөөгөөр бромоор халагдах  урвалын тэгшитгэлийг

       бичнэ үү.                                                                                                  

.............................................................................................................................................

в. Өгсөн нэгдлийн катализаторын нөлөөгөөр бромоор  халагдах  урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү.

...............................................................................................................................

• а. Молекулын томьёо 0.5, толуолын байгуулалт 0.5 оноо    

  б. Бензилбромид үүсэх тэгшитгэл бичсэн бол 2 оноо  

  в. Орто юмуу пара бром толуол эсвэл о,о,п-трибромтолуол үүсэх тэгшитгэл бичсэн бол 2 оноо

Спиртийн байгуулал, шинж чанар

      Бутанол-1 нь -89⁰С температурт хайлж, 118⁰С температурт буцалдаг, өнгөгүй шингэн

      спирт юм.

Даалгавар:

      а. Спиртийн бүх изомерийн байгууллыг бичиж, нэрлэнэ үү.

..............................................................................................................................................

.      б. Бутанол-1-ийн хүчиллэг орчинд калийн дихроматаар исэлдэх урвалын тэгшитгэлийг

           бичнэ үү.

................................................................................................................................................

       в. Спиртийн цууны хүчилтэй эфиржих урвалын тэгшитгэлийг бичнэ үү.

...............................................................................................................................................

• а. 4 изомер тус бүр 0.5  

  б. Бутаналь,бутаны хүчил 1 оноо  

  в. Урвалын тэгшитгэл зөв бичсэн бол 1 оноо, хагас бичсэн бол 0.5 оноо

Химийн тэнцвэрийн К_р –ийг тооцох

 2СО₂⇄ 2СО + О₂ гэсэн урвалд тэнцвэр тогтсоны дараа урвалын холимогт 0.2 моль СО₂, 0.5 моль СО,  0.1 моль О₂ байв.Өгөгдсөн температурт (273 К) системийн нийт даралт 1∙10⁵ Па байжээ.

а. Хий тус бүрийн парциаль даралтыг тооцно уу.

.......................................................................................................................................

.б. Дээрх урвалын тэнцвэрийн тогтмолын илэрхийллийг бичнэ үү.

........................................................................................................................................

в. Энэхүү урвалын К_Р– ийг  бодож олно уу.

.......................................................................................................................................

• a. Рco₂=2.5∙10⁴ гэсэн бол 0.4 оноо,  Рсо=6.25∙10⁴, Ро₂=1.25∙10⁴ тус бүр 0.3 оноо    

  б. Илэрхийлэл бичсэн бол 1 оноо  

  в. К_р олох илэрхийлэл 1 оноо, тооцоо Кр= 7.8∙10⁴ гэсэн бол 1 оноо
   

Choose the right order to make up a story

1. It is a fine old city.

2. From the station they can see the splendid view of Princess Street.

3. The capital of Scotland is Edinburgh.

4. The train bringing visitors to Edinburgh runs right into the heart of the city.

5. Half way along Princess Street is a tall monument to Sir Walter Scott, a wellknown Scottish writer.

 6. Then a little farther on is the Floral Clock , which is made of growing flowers.

• A. 1,3,2,4,6,5

• B. 4,3,2,1,5,6   

• C. 3,1,4,2,5,6

• D. 3,1,2,4,5,6

m₁=2 кг, m₂=1 кг масстай биеүдийг зурагт үзүүлснээр өөр өөр өндөрт байрлуулав.

a. Биеүдийн байрлалын энергийг тодорхойл. 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

b. Биеүдийг унагаж газрын гадаргаас 1 м өндөрт ирэх агшинд биеүдийн  потенциал энергийг олно уу.                              

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

c. 1 м өндөрт ирэх агшинд биеүдийн кинетик энерги ямар байх вэ? 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

• а. E_п1= 60 Ж   E_п2=60 Ж     2 оноо

  b. E_п1= 20 Ж   E_п2=10 Ж     2 оноо

  c. Бүтэн энерги нь 60 Ж  тул 1 м өндөрт ирэх үеийн кинетик энерги нь  Eк₁= 20 Ж   Eк₂=10 Ж     2 оноо

Химийн тэнцвэрийн шилжилт

2XY (х) + Y₂ (х) ⇄ 2XY₂ (х) + Q гэсэн тэнцвэр тогтсон системд шулуун болон буцах урвалын хурдны температурын коэффициент харгалзан  ℽ=2.0, ℽ=3.0 байв.

            а.Урвалд орж буй бодисуудын концентрацийг 2 дахин ихэсгэхэд

..........................................................................................................................................

            б.Урвалын температурыг 20⁰С-ээр нэмэгдүүлэхэд

......................................................................................................................................

            в. Системийн даралтыг 2 дахин ихэсгэхэд

.........................................................................................................................................

            г. Катализатор нэмж өгвөл тус тус тэнцвэр аль чиглэлд шилжих вэ?

..............................................................................................................................................

• a.  Тооцоо 0.5, шулуун чиглэлд шилжих 0.5    

  б. Тайлбар 0.5, Буцах урвал:ын чиглэлд 0.5 оноо    

  в. Тооцоо 0.5, шулуун чиглэлд шилжих 0.5  

  г. Тэнцвэр шилжихгүй 1 оноо

Химийн тэнцвэр    

 А+ В⇆ 2С гэсэн урвал явагдаж тэнцвэр тогтжээ.Тэнцвэрийн тогтмол нь 20, А, В бодисын анхны концентраци тус тус 0.2 моль/л, 0.3 моль/л байв.

а. Тэнцвэр тогтсон үеийн эх бодис болон үүссэн бүтээгдэхүүний концентрацийг тооцох аргачлалыг бичнэ үү.                                                               

.........................................................................................................................................................

б. Дээрх урвалын тэнцвэрийн тогтмолын илэрхийллийг бичнэ үү.

.........................................................................................................................................................

в. Тэнцвэрийн үеийн бодисын концентрацийн холбогдлуудыг бодож олно уу.

.........................................................................................................................................................

• а.  [A]= 0.2-x, [B]= 0.3-x, [C]= 2x,  1 оноо  

  б. Кс = [С]2/[А]∙[В] 1 оноо    

  в. Х= 0.16 гаргасан бол 1 оноо  

  г. [A]= 0.04, [B]= 0.14 тус бүр 0.3 оноо,  [C]= 0.32 бол 0.4 оноо

Choose the right order to make up a story

  1. One day he met a very beautiful girl in London.

2. He took money from the rich and gave it to the poor.

3. Robin Hood is a legendary hero.

4. Her father wanted to marry her to a rich old man.

5. He lived in the 12^th century.

• A. 5,4,2,1,3

• B. 3,4,2,1,5 

• C. 1,4,2,5,1

• D. 3,5,2,1,4

Массаараа ялгаатай (m₁=3 кг, m₂=2 кг, m₃=1 кг, m₄=4 кг) ачаануудыг зурагт үзүүлснээр өөр өөр өндөрт байрлуулав.

а. Потенциал энергийг тооцох томьёог бичнэ үү.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

b. Харилцан үйлчлэлийн (потенциал энерги) энергийг тооцоолно уу.

I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

III. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

IV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

c. Хамгийн их энергитэйгээс нь жагсаан бичнэ үү.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

• а. Е_п=mgh         1 оноо   

  b. E_п1= 90Ж   E_п2=120Ж    E_п3=90Ж    E_п4= 80Ж   2 оноо

  с. Е_п2 >Е_п1=Е_п3>Е_п4   энергүүдээ /хооронд нь жишиж/ жагсаасан бол 1 оноо 

Термохими

Химийн холбоо үүсэхэд чөлөөлөгдөх энергийг химийн холбооны үүсэхийн энерги, холбоог таслахад зарцуулагдах энергийг химийн холбооны задралын энерги гэж нэрлэдэг. Энэ хоёр энергийн тоон холбогдол нь тухайн химийн холбооны хувьд тэнцүү байдаг. Үүнийг химийн холбооны энерги гэнэ.

Даалгавар:

а.Хүснэгтэнд өгсөн химийн холбооны энергийн тоон холбогдлыг ашиглан  Н₂ + Cl₂ →  2HCl  үүсэх урвалын дулааны илрэлийг олно уу.                                                   

      ...............................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................

б. Хлорт устөрөгч үүсэх урвал нь эндотерм, экзотерм урвалын аль нь болохыг тогтооно уу.

.....................................................................................................................................................

в. Хлорт устөрөгч үүсэх урвалын энергийн диаграммыг  байгуулна уу.

.....................................................................................................................................................

• а.  ∆_урвH = ∑∆H_эх - ∑∆H_бүт = (427*2) – (2*432 + 2*243) кЖ/моль = -496 кЖ/моль  1оноо, молийн тоог тооцоогүй эсвэл бүтээгдэхүүн- эх бодис гэж тооцсон бол 0.5 оноо        

  б. экзотерм   1оноо  

  в. экзотерм урвалын энергийн диаграмм байгуулсан бол 2 оноо, эндотерм бол 1 оноо

Химийн тэнцвэр

X, Y ба Z бодисуудыг хольж хэсэг хугацаанд байлгахад aX + bY ⇆ cZ гэсэн тэнцвэр

тогтсон бөгөөд дээрх 3 бодисын концентраци хугацаанаас хамаарсан хамаарлыг графикаар үзүүлжээ.

 а. Графикаас эх бодисууд болох урвалд орсон Х, Y-ийн концентрац, үүссэн бүтээгдэхүүний концентрацийг тус тус олно уу.                                          

................................................................................................................................................

................................................................................................................................................

 б .Тэнцвэрийн тэгшитгэлийн коэффициент (a, b, c)-ийг олно уу.          

..................................................................................................................................................

 в.Тэнцвэрийн тогтмолыг олно уу.                                                             

..................................................................................................................................................................

• а. X-1  Y-2  тус бүр 0.5 оноо  Z-2 гэсэн бол 1 оноо  

  б. a - 1,  b - 2 тус бүр 0.3 оноо   c - 2  0.4 оноо  

  в. К= 8  гэсэн бол 1 оноо  

2 кг масстай ачааг 5 м өндрөөс чөлөөтэй унагав.

а. Ачааны потенциал энергийн хэмжээг олно уу.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

b. Ачаа газарт унах үеийн кинетик энергийг олно уу.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

с. Ачаа газарт унах үеийн хурдыг тооцоол.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

• а. 100 Ж    1 оноо                b. 100 Ж       1 оноо

  с. 10 м/с              1 оноо

Электролиз

Натрийн хлоридын усан уусмалд бал чулуун электрод хэрэглэн электролиз явуулжээ.

а. Электродууд дээр ямар бодис ялгарсан болохыг  металлын идэвхийн эгнээ болон анионы цэнэггүйжих эгнээг ашиглан тайлбарлана уу.                                           

......................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................

б. Катод ба анод дээр ялгарсан хийг хэрхэн таних вэ?                            

......................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................

в. Анод дээр  исэлдэх хагас урвалын тэгшитгэл бичнэ үү.                      

........................................................................................................................................................

г. Катод дээр ангижрах хагас урвалын тэгшитгэл бичнэ үү.                       

......................................................................................................................................................

д. Уусмалд ямар бодис үлдсэн бэ?                                                           

................................................................................................................................

• а. Катод дээр устөрөгч, анод дээр хлор цэнэггүйжнэ. 1 оноо      

  б. Н2 -ийг тэсэлж, хлор чийгтэй хөх лакмусыг улаан, дараа нь цайруулдаг  1 оноо    

  в. 2CI-  → CI2 + 2e- 1 оноо дутуу бол 0.5 оноо  

  г. 2H+ + 2e-     H2   1 оноо  дутуу бол 0.5   д. NaOH   1 оноо

Электролиз

Хартугалганы бромидын хайлмалд бал чулуун электрод хэрэглэн электролиз явуулахад улаан хүрэн өнгийн хий ялгарч, савны ёроолд мөнгөлөг тунадас үүсчээ.

а. Улаан хүрэн хий юу вэ? Ямар электрод дээр ялгарах  вэ?  

......................................................................................................................................................................................................................................................................б.Анод дээр  исэлдэх хагас урвалын тэгшитгэл бичнэ үү.                           

........................................................................................................................................................

в. Катод дээр ямар бодис цэнэггүйжих вэ?                                                              

..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

г. Катод дээр ангижрах хагас урвалын тэгшитгэл бичнэ үү.                                  

........................................................................................................................................................

• а.Улаан хүрэн бромын хий. Анион учраас нэмэх электрод дээр ялгарна 1 оноо    

  б.2Br-  →  Br2 + 2e-   1 оноо      

  в. Хар тугалга  1 оноо

  г. Pb2+ + 2e-  →  Pb0  1 оноо

0.2 кг масстай чулууг эгц дээш 30 м/с хурдтай шидэв.

а. Шидэх агшинд чулуу ямар энергитэй байсан бэ?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

b. Шидсэнээс хойш потенциал энергийн хамгийн их утга хэдэн Ж болох вэ?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

с. Чулуу ямар өндөрт гарах вэ?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

• а. E_k=90 Ж    1 оноо                     b.  Eп=90 Ж       1 оноо

  с. h=45 м          1 оноо

Химийн үйлдвэрийн технологийг ногоон хими, тогтвортой хөгжлийн зарчмыг хангах

байдлаар нь үнэлдэг.  Атом экономи буюу урвалын массын үр ашгийг дараах тэгшитгэлээр тооцоолдог.

атом экономи, % =

Германы химич  Оствальд аммиакаас азотын хүчил гарган авах аргыг хөгжүүлсэн байна. Тэрээр катализын  талаар хийсэн нээлтээрээ Нобелийн шагнал хүртжээ.

Оствальдын аргаар азотын хүчил гарган авахад дараах урвал явагдана.

NH₃ + 2O₂ → HNO₃ + H₂O

а.Өгсөн энэ урвалын атом экономиийг тооцоолно уу.                         [2]                                                                     

..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................

б. Аммиакаас азотын хүчил гарган авах аргад 10% роди бүхий цагаан алтан хайлшийг

хэрэглэдэг. “Ногоон хими”, “тогтвортой хөгжил”–ийн үзэл баримтлалд тулгуурлан

катализатор ашиглах арга –ын талаарх дүгнэлтээ бичнэ үү.      [2]

...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

• а. 77.7% гэж урвалын атом экономийг зөв тооцоолсон бол  2 оноо Х.М.М зэргийн алдаа гаргасан бол 1 оноо      

  б. Катализатор дахин хэрэглэгддэг учир бага хэмжээтэй зарцуулагдаж хаягдал багасдаг -2 оноо дөхүүлсэн бол1 оноо 

Зурагт тус бүр нь 2 кг масстай ижил биеүдийг тавиур дээр хэрхэн байрлуулсныг үзүүлэв. Давхар хоорондын зай 1 м.

а. Потенциал энергийг тооцох томьёог бичнэ үү.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

b. Харилцан үйлчлэлийн (потенциал энерги) энергийг тооцоолно уу.

I. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

III. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

IV. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

c. Хамгийн бага энергитэйгээс нь жагсаан бичнэ үү.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

• а. Е_п=mgh         1 оноо    b. Еп₁=0 Ж Еп₂=80 Ж  Еп₃=80 Ж  Еп₄=120 Ж  2 оноо

  с. Е_п1 <Е_п2=Е_п3<Е_п4   энергүүдээ /хооронд нь жишиж/ жагсаасан бол 1 оноо 

Урвалын хурдад нөлөөлөх хүчин зүйл

Дараах даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү.

Цайрын үрэл илүүдэл хүхрийн хүчилтэй харилцан үйлчлэх урвалын хурдыг шинжлэн судлах ажлыг сурагч доорх багаж хэрэгслийг ашиглан хийжээ.

Цайр + хүхрийн хүчил → цайрын сульфат + устөрөгч

a. Урвал явагдахад ямар өөрчлөлт гарах вэ?

i. Цайрын үрлийн масс

..............................................................................................................................

ii. Шилэн саван дахь цайрын сульфатын концентраци

..............................................................................................................................

б.Туршилтын үр дүнг сурагч дараах хүснэгтээр илэрхийлжээ.

 Хүснэгтийг ашиглан  устөрөгчийн эзлэхүүн хугацаанаас хамаарах график байгуулна уу.

в. График ашиглан урвал явагдсанаас 25 минутын дараа устөрөгчийн эзлэхүүн хэд байх вэ?

Устөрөгчийн эзлэхүүн .............................................................................................

г. Яагаад 50 минутын дараа устөрөгч нэмж ялгарахгүй байгаагийн шалтгааныг тайлбарлана уу.

.....................................................................................................................................

д. Устөрөгчийг хэрхэн таних вэ?   ................................................................ .................

• a.i.Цайр үрлийн масс багасна. 1 оноо, ii.цайрын сульфатын  концентраци ихсэнэ.1 оноо  

  б. График зөв байгуулсан бол 1 оноо    

  в.Устөрөгчийн эзлэхүүн      44-45 см3  1 оноо    

  г. Урвал явагдаж дууссан  1 оноо    

  д. Тэсэлж танина 1 оноо         

20 кг масстай модыг бүрэн шатахад 800 Ж дулаан ялгардаг бол модны шаталтын хувийн дулаан  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Ж/кг байна.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

• Q=mq томьёоноос q=40 Ж/кг

  бодис бүрэн шатахдаа ялгаруулсан дулааны томьёоноос түлш шаталтын хувийн дулаанаа зөв олсон бол 2 оноо

10 кг масстай дэлбэрэх бодис бүрэн шатахад 1500 Ж дулаан ялгардаг бол дэлбэрэх бодисын шаталтын хувийн дулаан  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  Ж/кг байна.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

• Q=mq томьёоноос q=150 Ж/кг

  бодис бүрэн шатахдаа ялгаруулсан дулааны томьёоноос түлш шаталтын хувийн дулаанаа зөв олсон бол 2 оноо

Ballet dancers were originally all men. Women only began to appear in performances in 1681, in Paris. The encouragement of King Louis XIV of France is greatly responsible for the establishment of ballet as one of the major arts forms it is seen as today. Many young girls begin ballet lessons at the age of 5 or so and train for many years before they are good enough to perform. Most never do perform at all but the graceful movements and control of the body acquired by anyone who has ballet training, encourages parents to obtain at least several years of lessons for their young daughters.

 Parents _______.

• A. want their children to learn to be dancers

• B. want their children to have graceful form

• C. want their children to be able to control their bodies with grace

• D. want their children to train for five years to perform

Hүүрс-устөрөгчдийн хими шинж

Гэрлийн нөлөөгөөр  160 г метан хлоржих урвалд орж 500 г хлорметан үүсчээ. Өгөгдлийг ашиглан дараах даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү.

а. Хэдэн моль метан урвалд орсон бэ?

.......................................................................................................................................................................

б. Хлорметан хэдэн хувийн гарцтай үүссэн бэ?

........................................................................................................................................................................

в. Энэ урвал ямар төрлийн урвал вэ? Ямар механизмаар явагдах вэ?

........................................................................................................................................................................

• а. 10 моль метан 1оноо  

  б. Урвалын тэгшитгэл бичиж онолоор үүсэх хлорметаныг тооцсон бол 1 оноо,  гарц 99%  1 оноо    

  в. Радикалын механизмын халах урвал 1оноо

Пүршийг 18 Н  хүчээр деформацлахад 0.18 Ж потенциал энергитэй болсон. 

a.  Пүршний хат

 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Н/м

b. Деформацийн хэмжээ

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . м   

• а. k=900 H/м               1 оноо              b. х=0.02 м          1 оноо       

  томьёо тус бүрийг бичсэн бол 1 оноо   Нийт 3 оноо

Уусмалын тэнцвэр                                                           

Нэг суурьт органик сул хүчил болох цууны хүчил нь  усан уусмалдаа СН₃СООН ⇄ Н⁺ +  CH₃COO^- гэж диссоциацлагдан тэнцвэр тогтох ба уусмалд ион болон задраагүй цууны хүчлийн молекул, диссоциацаас үүссэн устөрөгчийн ион (Н⁺), ацетат (CH₃COO^-) ионууд оршино. Энэхүү хүчлийн 0.01 М 1 л уусмалд  0.011 моль жижиг хэсгүүд ( СН₃СООН , Н⁺ , CH₃COO^-)   байв. Өгөгдлийг ашиглан дараах даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү.

Даалгавар:

А. Усан уусмалд ион болон диссоциацлагдсан хүчлийн молийн тоог олно уу.

........................................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................................

Б. Уусмал дахь устөрөгчийн ионы концентрацыг ашиглан рН-ын утгыг тодорхойлно уу.

........................................................................................................................................................................

В. Уусмалын рОН-ыг олно уу.                                                                                       

........................................................................................................................................................................

• а. СН3СООН ⇄ Н+ +  CH3COO-
        Анх         0.01           0         0 
  Өөрчлөлт   0.01 – x       x          x   тооцоо 1 оноо, 0.001 моль хүчил задарсан 1 оноо    

  б. pH = 3 гэсэн бол 1оноо    

  в.  pOH = 11 бол 1оноо