Монгол Улс нь ОХУ-тай Алтанбулаг, Сүхбаатар, Цагааннуурын боомтоор, БНХАУ-тай Замын –Үүд, Гашуунсухайт, Булган, Шивээхүрэн боомтоор байнгын ажиллагаатай харилцдаг. Москва ба Бээжин хотуудыг холбосон төмөр зам эдгээр боомтуудаас алиныг нь дайрч өнгөрдөг вэ? Газарзүйн зурагт тэмдэглэж, нэрлэнэ үү ?
Сэлэнгийн Алтанбулаг, Дорноговийн Замын –Үүдийн боомтыг дайрна.
Зургийг ажиглан даалгавар гүйцэтгээрэй.
a. Дэлхий тэнхлэгээ эргэх эргэлтийн чиглэлийг зураарай.
Цагийн зүүний эсрэг Баруунаас зүүн тийш эргэдэг.
b.Өдөр, шөнө ээлжлэх шалтгааныг тайлбарлаарай.
Нарны гэрлийн үр дүнд дэлхийн нарлуу харсан талд нь өдөр, эсрэг талд нь шөнө болно
c. Хойд туйлд ямар улирал болж байна вэ? Улирал хэдэн өдөр үргэлжлэх вэ?
Дэлхийн тэнхлэг орбитын хавтгайд хазгай оршдог учраас 2 туйлаараа ээлжлэн нарлуу хардаг. Энэ тохиолдолд хойд туйлд өвөл, өмнөд туйлд зун болж байна. Туйлын өвөл ба зуны улирал тус бүр 6 сар үргэлжилнэ.
В цэгийн солбицлыг бичиж, дэлхийн бөмбөрцгийн аль хэсэгт оршиж байгааг тодорхойлно уу
В цэгийн солбицол нь ХӨ200, ЗУ 200 -1 оноо. Ийм учраас дэлхийн бөмбөрцгийн зүүн хойд хэсэгт оршиж байна.
a. А цэгийн үнэмлэхүй өндрийг олно уу
А цэгийн үнэмлэхүй өндөр 1000м
b. Z цэг А цэгийн өндрийн зөрүү хэд вэ?
Z цэгийн үнэмлэхүй өндөр 1800М, А цэгийнх 1000М, өндрийн зөрүү нь 800М
c. Гадаргаас дээш 100м өндөрсөх тутамд агаарын даралт 10 мб буурдаг ба 1800м өндөрт агаарын даралт хэд болохыг тооцоолно уу
100м тутамд агаарын даралт 10мб буурдаг зүй тогтолтой бол 1800м өндөрт 180мб буурах ёстой- 1 оноо 1008 мб-180мб= 928мб байна.
Монгол орны 4 захын цэгийг нэрлэж бичнэ үү.
Хойд- Монгол Шарын даваа Өмнөд- Орвог Гашууны бор толгой Зүүн- Соёлз уулын Модот хамар Баруун - Мааньт уул
Гадаргын хэлбэрийг ажиглаад хаяалбар зургийг сонгоно уу? Шалтгааныг тайлбарлах
Гадаргын хэлбэрийг В зурагт зөв дүрсэлсэн. -1 оноо
Учир нь гадарга нь 2 оройтой, зүүнрүүгээ өндөрссөн, зүүн хажуугийн хаяалбар шугамууд ойрхон зурагдаж, эгу хажуутайг тодорхойлж байна. – 2 оноо
Даалгаваруудыг гүйцэтгээрэй.
a. Экваторын шугамыг хэрхэн тэмдэглэсэн байна вэ?
Экваторын шугамыг 00 тэмдэглэнэ.
b.Экваторын шугамаас хойд туйл хүртэлх зайг градусаар тооцоолоорой
Экватор 00, Хойд туйл ХӨ900 Өргөрөгийн зөрүү 900
c. Мэлхийн зам ямар эх газруудаар дайран өнгөрсөн байна вэ? Нэрлэж бичээрэй.
Мэлхийн зам нь ХӨ23,50 өргөрөг ба Хойд Америк, Африк, Ази тивийн өмнөд хэсгээр дайран өнгөрдөг
00 өргөрөг ба Х.Ө 23,50 өргөрөгийн шугамын аль нь урт хэмжээтэй зурагдах вэ? Шалтгааныг тайлбарлана уу?
Дэлхий бөмбөрцөг хэлбэртэй. Ийм учраас хамгийн урд зэргэд нь 00 өргөрөг буюу экватор, Экватороос туйлруугаа зэргэдийн тойргийн урт багасдаг учраас экваторын шугам урт хэмжээтэй зурагдана.
Зургийг ашиглан даалгавар гүйцэтгээрэй
a. Зураг дээр ижил даралттай цэгүүдийг холбож изобар зураарай.
Ижил утгатай тоонуудыг холбож изобар
b. Даралтын төвийг тэмдэглээрэй.
Тоон утга төврүүгээ буурч байгаа тул бага даралтын төв үүснэ.
c. Энэ үед цаг агаар хэрхэн өөрчлөгдөх вэ? Шалтгааныг тайлбарлаарай.
Төвдөө бага даралт, захруугаа их даралт бүхий агаарын өгсөх урсгал бүхий хуйлрааг циклон гэнэ. Циклон бүрэлдсэн үед тэнгэр бүрхэг, хур туна
Графикийг ашиглан даалгавар гүйцэтгээрэй
a. Эх газруудаас хамгийн өндөр оргилтой эх газар аль нь вэ?
Евразийн эх газарт
b.Өндрийн зөрүү хамгийн багатай эх газрыг нэрлэнэ үү
Австралийн эх газар
c. Австралийн эх газарт мөнх цаст уулс байдаггүй. Шалтгааныг тайлбарлана уу
Австралийн эх газар дулаан бүсэд оршдог боловч гадарга нь харьцангуй намхан учир мөнх цас үүсэх боломжгүй
Эх газар, тив тус бүрийн өндөрлөг уулсын нэрийг нэрлэн бичээрэй.
A. Хойд Америк -
В. Өмнөд Америк-
С. Европ-
D. Ази-
E. Африк-
F. Австрали-
A. Хойд Америк - Кордильер
B. Өмнөд Америк- Анд
C. Европ - Альп
D. Ази - Гималай
E. Африк – Этиопын өндөрлөг
F. Австрали –Их ус хагалбарын нуруу
Нуурын хотгорыг ижил гүнтэй цэгүүдийг холбосон изобатаар үзүүлжээ. Изобатыг ашиглан дараах даалгаваруудыг гүйцэтгээрэй.
a. Нуурын хамгийн гүн нь хэдэн метр вэ?
Нуурын хамгийн гүн нь 25 м
b. Зургийн масштабыг тоон хэлбэрт шилжүүлээрэй.
1:12500
c. Нуурын усанд орохоор бол аль хэсгээр нь орох вэ? Шалтгааныг тайлбарлана уу.
Нуурын усанд орохоор бол нуурын хойд ба баруун эргийг сонгоно. Яагаад гэвэл хойд ба баруун эргийн изоплотын хоорондох зай хол байгаа учраас
a. Огтлолын өндрийг олно уу
Огтлолын өндөр 100М
b.Зургийн масштабыг нэрлэсэн хэлбэрт шилжүүлнэ үү
1см-т 2500м
c. А, В цэгийн хоорондох зайг масштаб ашиглан бодоорой.
А, В цэгийн хооронд 6,5 см зайтай. 1см-т 2500м бол 6,5 см нь 16250м зайтай байна.
Хүснэгтийг нөхөж бичнэ үү?
|
№ |
Уур амьсгалын бүсийн нэр |
Жилийн улирлын ялгаа |
Хамаарах улсын нэрийг бичнэ үү? |
|
1 |
Халуун бүс |
|
|
|
2 |
Сэрүүн бүс |
|
|
|
3 |
Хүйтэн бүс |
|
|
№
Уур амьсгалын бүсийн нэр
Жилийн улирлын ялгаа
Улсын нэр
1
Халуун бүс
Жилийн турш халуун, чийглэг
Бразил, Эквадор гэх мэт
2
Сэрүүн бүс
Жилийн 4 улирал ээлжилнэ
Казакстан, Монгол гэх мэт
3
Хүйтэн бүс
Жилийн турш хүйтэн, хуурай. Өвөл, зуны улирал ээлжилнэ.
Гренланд
a. Дэлхийн хамгийн жижиг эх газрыг нэрлэн бичээрэй.
....................................................................................................................................................................
Австрали
b. Цэгийн оронд нөхөж бичнэ үү? Ази ба Европ тивийг хамтад нь ...............................эх газар гэж нэрлэдэг.
Евроази
c. Дараах эх газруудыг орших өндөр оргилтой нь зөв харгалзуулна уу?
|
№ |
Эх газар |
№ |
Өндөр оргил |
|
1 |
Хойд Америк |
a |
Косцюшко 2230 м |
|
2 |
Африк |
b |
Мак-кинли 6193 м |
|
3 |
Австрали |
c |
Климанжаро 5895 м |
1b, 2c, 3a
Дутуу үсгийг нөхөж бичнэ үү.
Монгол орон нь .................... голдожийн .................талд, экваторын ........................хэсэгт...............тивд оршдог.
Монгол орон анхны голдожийн зүүн талд, экваторын хойд хэсэгт, Ази тивд оршдог.
Диаграммыг ажиглан асуулт даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү.
Монгол Улсын газрын нэгдмэл сангийн 73,6% нь ХАА-н газар бөгөөд түүний 96,2% нь бэлчээр бол нийт бэлчээрийн талбайг тооцож олно уу.
(Өгөгдөл-Манай улсын нутаг дэвсгэрийн хэмжээ: 1564116 км2)
...........................................................................................................................................................................................................
нийт нутгийн 70.8%-ийг бэлчээр эзэлнэ, 1 107 444 км кв талбай-бэлчээр (1 оноо)
Малын тооны өсөлт ба бэлчээрийн даацын хамаарлыг тайлбарлаарай.
......................................................................................................................................
Бэлчээрийн даац хэтэрсний эерэг ба сөрөг талыг тодорхойлно уу
Ус хэрэглэсний дараа цэвэршүүлэх үе шатыг зөв дараалалд оруулан 1-5 хүртэл дугаарлана уу
- Ус хэрэглэх
- Байгальд буцаан нийлүүлэх
- Ус түгээх
- Ус цуглуулах
- Ус цэвэршүүлэх
Хотын экологи гэж юу вэ?
Хотын орчинд амьд организмын амьдралын орчинг судалдаг шинжлэх ухаан, хот дахь байгалийн болон хүний тэнцвэрт үйл ажиллагаа гэх мэт хариулвал 1 оноо
b) Хотын орон сууцны барилга бүхий бүс нь юунд хэрхэн нөлөөлж, ямар өөрчлөлт бий болгохыг жишээг ажиглан гүйцээж тайлбарлана уу
Хөрс, усанд: зам, талбай ихэссэнээс болж хөрс, усны шинж чанар, найрлага өөрчлөгдөнө. Уур амьсгалд: агаарын бохирдол үүсч, температур нэмэгдэнэ. 2 оноо
Улаанбаатар хотын экологийн тэнцвэртэй байдлыг хангахын тулд нэн яаралтай хэрэгжүүлэх арга хэмжээ 3-ыг дурд.
Гэр хорооллыг барилгажуулах, ногоон байгууламж дэд бүтцийг хамт төлөвлөх, хүн амын төвлөрлийг саармагжуулах г.м 3 жишээ бичвэл оноог өгнө
Хотын ба хөдөөгийн хүн амын суурьшлын ялгааг Монгол орны жишээн дээр тайлбарлана уу.
...............................................................................................................................................
Нийт хүн амын тал хувь нь хотод суурьшдаг гэвч газар нутгийн хэмжээ том гэхчлэн тайлбарлавал 1 оноо
Хүн ам хөдөөнөөс хот руу шилжих шалтгааныг өөрийн орны жишээн дээр тайлбарлана уу
..............................................................................................................................................
Ажлын байрны олдоц, зах зээл их, боловсрол эрүүл мэндийн үйлчилгээ, дэд бүтэц зэрэг шалтгаануудаас хөдөөнөөс хот руу шилжилт хөдөлгөөн хийдэг г.м 2 оноо
Нийгэм, эдийн засгийн хөгжил нь хүн амын тархалт суурьшилд хэрхэн нөлөөлдгийг 3 жишээгээр дүгнэн бичээрэй.
..........................................................................................................................................................
Нийгэм эдийн засгийн хөгжил нь хүн амын татах хүчин зүйл болдог 1 оноо, хөгжиж буй орнуудын хүн ам илүүтэй хотод суурьших хандлагатай байдаг нь улс орон даяар хөгжлийн ялгаа тэгш бус байгааг илэрхийлнэ. гэх мэтээр тайлбарлавал 1 оноог өгнө
“Усны мөр” хэмээх ойлголтыг тайлбарлана уу.
бараа бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх явцад болон хэрэглэх явцад шууд болон шууд бусаар хэрэглэж буй цэвэр усыг тооцоолох шалгуур үзүүлэлт юм.Усны мөрийг улс орон, бүс нутаг, хувь хүн тус бүрийн бараа бүтээгдэхүүний хэрэглээ болон үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанд хэрэглэгдэх усны хэмжээгээр тодорхойлогдоно. Өөрөөр хэлбэл хүний амьдралыг тэтгэхэд шаардлагатай бүхий л цэвэр усны хэмжээг илэрхийлнэ.
Дэлхийн усны нөөцийн өнөөгийн байдлыг тодорхойлоорой.
..........................................................................
Дэлхийн усны нөөц багасч байгаа ба усыг хэмнэх, хамгаалах шаардлага тулгарч байгаа тухай бичвэл 2 оноо өгнө.
Ус хэмнэх, ариг гамтай ашиглах 3 жишээг дурдана уу
1. .............................................................
2..............................................................
3. .............................................................
Ус хэмнэх, ариг гамтай ашиглах жишээг дурдсан бол 1 оноо нийт 3 хүртэлх жишээнд 3 оноо өгнө
Газрын тосны аж үйлдвэрлэлийн хувьсгалд нөлөөлсөн нөлөөг тодорхойл
Газрын тосоор нефть үйлдвэрлэж эхэлсэн нь аж үйлдвэрлэлийн хувьсгалыг эрчимжүүлж, машинаар хүний хүнд хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх болсон г.м 1 оноо
Газрын тосыг аль бүс нутагт голлон экспортолж байна вэ? Энэ бүс нутгийн улсууд хөгжлийн түвшингээрээ ямар ангилалд багтах вэ?
Газрын тосны үйлдвэрлэлийн нөөцийн өнөөгийн байдал ба сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн ирээдүйг дүгнэн бичээрэй.
Газрын тосны нөөц нь дуусаж байгаа билээ. Харин газрын тосны үйлдвэрлэлийг орлох боломж нь эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн ирээдүй болно гэх мэтээр үндэслэл тус бүрт 1 оноо өгнө
Дараах эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийг сэргээгдэх ба үл сэргээгдэх шинжээр нь ангилна уу,: нүүрс, газрын тос, дэлхийн гүний дулаан, мод, далайн татралт түрэлт г.м.
|
Сэргээгдэх эх үүсвэр:
|
Үл сэргээгдэх эх үүсвэр:
|
Сэргээгдэх- дэлхийн дотоод гүний дулаан, далайн татралт түрэлт, далайн давалгааны хүч; Үл сэргээгдэх-газрын тос, мод, нүүрс гэх мэт эх үүсвэрийг зөв ангилсан бол 1 оноо өгнө.
Цөмийн эрчим хүчний давуу ба сул талыг тодорхойлно уу.
|
Давуу тал: ........................................................... ........................................................... ........................................................... |
Сул тал: ........................................................... ........................................................... ........................................................... |
Давуу тал-хямд, маш бага уран хэрэглэдэг, тээврийн зардал хямд
Сул тал- эвдрэл гэмтэл гарвал байгаль орчин, хүн амд маш их хортой нөлөө үзүүлнэ 2 оноо
Манай улсын цөмийн эрчим хүч ашиглах нөөц боломжийг өөрийн бодлоор дүгнэн бичнэ үү.
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
Манай улсад ураны нөөц бий. Ашиглах боломжтой. Гэхдээ цөмийн эрчим хүчээ ашиглах эсэх талаар олон янзын үзэл бодол бий. 3 оноо
Хүн амын нас хүйсийн суваргыг ажиглан 4 хэв шинжийн аль нь хүн амын өсөлт “их”, “өсөлт нь хасах болсон буюу хямралд орсон” , “удаан”, “зогсонги буюу тэг % өсөлттэй”, орны хэв шинжийг илэрхийлэхийг тохируулан бичнэ үү.
1-өсөлт их, 2-удаан өсөлттэй, 3-0 өсөлттэй, 4-өсөлт нь хасах болсон, хямралтай гэх мэт 1-2 зөв бичвэл 1 оноо 3-4 бичвэл 2 оноо
1 дүгээр суваргаар илэрхийлсэн орон ямар хүн амын бодлого хэрэгжүүлэх шаардлагатай вэ?
...................................................................................................................................................
Хүн амын өсөлтийг сааруулах буюу жирэмснээс хамгаалах аргуудыг сурталчлах, охидын боловсролд анхаарах г.м 2 оноо
4 дүгээр суваргаар илэрхийлсэн орон хүн амын бодлого ямар хэрэгжүүлэх шаардлагатай вэ?
..........................................................................................................................................
Хүн амын өсөлтийг дэмжих буюу жирэмсэн эхийн, хүүхдийн, хүүхэд асарсны тэтгэлгийг нэмэгдүүлэх 3 оноо
Хүснэгтэн дэх мэдээллийг ажиглан даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү.
1. Хүн амын нягтшилыг тооцоолж олно уу.
|
|
Хүн ам |
Нутаг дэвсгэр |
Нягтшил |
|
Дэлхий |
7 588 000 000 |
149 000 000 км кв (хуурай газрын талбай) |
|
|
Монгол улс |
3 120 000 |
1 564 116 км кв |
|
A-дэлхий-51, Монгол 2 гэж тооцвол 1 оноо
Манай улсын хүн амын нягтшил дэлхийн дундажтай харьцуулах тодорхойл
__________________________________________________________________
Дэлхийн дундажтай харьцуулахад бага, 25-26 дахин бага байна 2 оноо
Манай улсын хүн амын нягтшил их/бага байгаа 2 шалтгааныг дүгнэнэ үү ...................................................................................................................................................................................................................................................................
өндөрлөг, эрс тэс уур амьсгалтай эдийн засгийн хөгжил сул 3 оноо
Хүний хөгжлийн индексийн тухай дараах асуултуудад хариулаарай.
Улс орны хөгжлийг яагаад хүний хөгжлийн индексээр үнэлж байна вэ?
...........................................................................................................................................
Хүний хөгжил нь улсын хөгжлийн үндэс болно, бичиг үсэг тайлагдсан байх, эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж сайн байх, амжиргааны түвшин өндөр байх нь улсын хөгжлийг харьцуулах үзүүлэлт юм гэхчилэн хариулбал 1 оноо
Хүний хөгжлийн хөгжлийн индексийн үзүүлэлтүүдээс 4 зөв хариуг сонгоно. 2 оноо
- Дундаж наслалт
- Аз жаргалын индекс
- Усны мөр
- Саарал усны хэрэглээ
- Бичиг үсэг тайлагдсан байдал
- Эмнэлгийн хүртээмж
- 1 хүнд ногдох ДНБ
- Ажлын байрны олдоц
b) a, e, f, g хариу зөв. 2 зөв дугуйлбал 1 оноо, 4 зөв дугуйлбал 2 оноо
Дараах хүснэгтийг гүйцээгээрэй. + тэмдэг тавиарай.
|
№ |
Үзүүлэлт |
Аль хэв шинжийн орон болох |
|
|
Хөгжиж буй орон |
Хөгжингүй орон |
||
|
1 |
Нэг хүнд ногдох ДНБ-230 ам доллар |
|
|
|
2 |
Хүн амын дундаж наслалт-49 жил |
|
|
|
3 |
Насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн түвшин-98% |
|
|
|
4 |
Хүн амын жилийн өсөлт -2,6% |
|
|
|
5 |
Аюулгүй ундны усны хангамж-99% |
|
|
|
6 |
Сургуульд элсэн орох байдал-99% |
|
|
2 зөв хариулбал 1 оноо авна. Нийт 6 зөв хариу 3 оноо
№
Үзүүлэлт
Аль хэв шинжийн орон болох
хөгжиж буй орон
хөгжингүй орон
1
Нэг хүнд ногдох ДНБ-230 ам доллар
+
2
Хүн амын дундаж наслалт-49 жил
+
3
Насанд хүрэгчдийн бичиг үсгийн түвшин-98%
+
4
Хүн амын жилийн өсөлт -2,6%
+
5
Аюулгүй ундны усны хангамж-99%
+
6
Сургуульд элсэн орох байдал-99%
+
Улс орны хөгжлийн ялгааны тухай мэдлэгээ ашиглан дараах даалгавруудыг гүйцэтгэнэ үү.
Хөгжлийн ялгаа үүсэхэд нөлөөлж буй хүчин зүйлүүдээс нэрлэнэ үү..............................................................................................
улс төрийн, газарзүй, соёлын гэх мэт 1 оноо өгнө
Хөгжиж буй орнуудын ангиллыг гүйцээж бичнэ үү.
Буурай орнууд, нэн буурай орнууд
Улс орнуудын хөгжлийн ялгааг илэрхийлэх дараах үзүүлэлтэд дүгнэлт хийж, аль хэв шинжийг илтгэхийг тодорхойлон харгалзах нүдэнд (+) тэмдэглэгээ хийнэ үү.
6 хариу байгаа тул 2 зөв хариу тутамд 1 оноо
Газарзүйн зурагт улс орнуудыг хөгжлөөр нь “Хойд”-ын ба “Өмнөд”-ийн орнууд болгон зааглан хуваасан байна.
Өмнөд” ангилалд багтах хөгжиж буй орнуудаас 2-ыг дурдана уу.
.................................................................................................
Аргентин, Монгол гэх мэтчилэн өмнөдийн орнуудаас 2 орныг бичвэл 1 оноо
Үнэн 2 ойлголтыг сонгоно уу.
- “Өмнөд”-ийн бүх орнууд хөгжиж буй орны ангилалд багтдаг
- Зааглан хуваасан шугам нь манай орны өмнөд хилтэй давхцаж байна
- “Хойд”-ын орнуудыг өндөр хөгжилтэй, дунд зэргийн хөгжилтэй гэж ангилдаг
- Зүүн Азийн бүх орнууд нэг ангилалд багтаж байна.
Өмнөд”-ийн бүх орнууд хөгжиж буй орны ангилалд багтдаг “Хойд”-ын орнуудыг өндөр хөгжилтэй, дунд зэргийн хөгжилтэй гэж ангилдаг гэсэн хариуг үнэн гэвэл 2 оноо
Хойд”-ын орнуудаас 1-8 тоогоор онцолсон “Их найм” гэгдэх орнуудын дэлхийн эдийн засаг, худалдаа, хөдөлмөрийн газарзүйн хуваарилалтад оруулж буй хувь нэмрийг дүгнээрэй.
........................................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................................
Их наймын орнууд гэдгийг харсан бол 1 оноо, худалдаа эргэлт, экспорт импортын ихэнх хувийг эзэлдэг 1 оноо, эдийн засаг, соёлын төв болсон гэх мэтчлэн хариулбал 1 оноо.
Зургийг ажиглан дараах асуултуудад хариуна уу
Улсын хилийн төрлүүдийг харуулсан схемийг гүйцээ.
Геометрийн 1 оноо
Бразил, Аргентин, Парагвай улсуудын хилийг газарзүйн ямар обьектоор тогтоосныг тодорхойлоорой.
.........................................................................................................................................................
Усан хил, Парана гэвэл 2 оноо
Улс орнуудын хилийг тогтоохын ач холбогдлыг дүгнээрэй.
Улс орны тусгаар тогтнолын үндэс бол хил, хилийг тодорхой байх нь улс төрийн ач холбогдолтой гэх мэт үндэслэл тус бүрт 1 оноо
Эх газруудын баруун эргээр оршдог цөлүүдийг нэрлэнэ үү
..................................................................................................................
Калифорны цөл, Намибын цөл, Калахарын цөл, Атакамын цөл, Австралийн их элсэн цөл (эдгээр цөлүүдээс нэрлэвэл 1 оноо өгнө)
Эх газрын баруун эргээр цөл үүссэн байдаг шалтгааныг тайлбарлана уу. ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Уулархаг орны газарзүйн байрлал, уул нуруудын чиглэл, өндөр, орон нутгийн уур амьсгалын нөхцөл, уулын энгэр ба ар хажуугийн байдал (эдгээрээс 2-ыг дурдсан бол 2 оноо өгнө)
Өндөр ууланд үүсэх босоо бүслүүрийн тоо нь юунаас хамаарах вэ? Хүчин зүйлүүдийг дурдана уу ..........................................................................................................................................................................................................................................................................
Далайн хүйтэн урсгалын нөлөө (1 оноо), агаарын их даралтын төв (1 оноо) газарзүйн байрлал 1 оноо
Байгалийн бүс бүслүүрийг чийг ба уур амьсгалын ялгаанаас хэрхэн хамаарахыг харуулсан зургийг ашиглан дараах дасгалуудыг гүйцэтгээрэй.
Зураг дээрх А, Б-д ямар ямар байгалийн бүсүүд үүсэхийг нөхөж бичнэ үү
Зөв хариулт 1-2 бичвэл 1 оноо, 3-4 бичвэл 2 оноо
Чийг хур тунадас нэмэгдэхэд дараах байгалийн бүсүүд нь ямар бүсэд шилжихийг графикийг ажиглан тодорхойлно уу
- Сэрүүн орны өвслөг хээр..........................................................
- Тропикийн навчаа гөвдөг ой .......................................................
А-сэрүүн орны навчаа гөвдөг ой (1 оноо), Б-тропикийн чийглэг мөнх ногоон ой (1 оноо)
Байгалийн бүс үүсэхэд нөлөөлөх хүчин зүйлсийг тодорхойлно уу
..............................................................................................................
Өргөрөг ба чийгийн хэмжээ, агаарын температурын байдлаас хамаарч байгалийн бүс өөрчлөгддөг байна. 3 оноог 3 хүчин зүйлийг нэрлэхэд өгнө.
Усны давсжилт, хөлдөх температур ба нягтын өөрчлөлтийг харуулсан хүснэгтийг ашиглан, дараах даалгаврыг гүйцэтгээрэй.
|
Давсжилт %0 |
0 |
5 |
10 |
15 |
20 |
24.7 |
30 |
35 |
40 |
|
Хөлдөх температур (0С) |
0 |
-0,3 |
-0,5 |
-0,8 |
-1,1 |
-1.33 |
-1.6 |
-1,9 |
-2,2 |
|
Хамгийн их нягттай байх температур(0С) |
+4 |
+42.9 |
+1,9 |
+0,8 |
+0,3 |
-1,33 |
-2,5 |
-3,5 |
-4,5 |
Давсжилтыг %0 тэмдэглэсэн нь ямар санааг илэрхийлж байна вэ?
........................................................................................................
Промиль - Далайн усны давсжилт 1 л буюу 1000 мл хэдэн гр давс байгааг харуулсан үзүүлэлт 1 оноо
Хүснэгтийг нөхөөрэй.
|
|
Үнэн |
Худал |
|
Давсжилт нэмэгдэхэд хөлдөх температур нэмэгдэнэ |
|
|
|
Давстай ус 00С-д хөлдөнө |
|
|
|
Өвлийн улиралд манай орны нууруудын ёроолын усны температур нь гадаргын температураасаа дулаан байдаг |
|
|
|
Давсжилт 24,7 %0 үед хөлдөх температур ба хамгийн их нягттай байх температур ижилхэн -1,33 хэм байна |
|
|
1-2 бичвэл 1 оноо, 3-4 бичвэл 2 оноо
Үнэн
Худал
Давсжилт нэмэгдэхэд хөлдөх температур нэмэгдэнэ
+
Давстай ус 00С-д хөлдөнө
+
Өвлийн улиралд манай орны нууруудын ёроолын усны температур нь гадаргын температураасаа дулаан байдаг
+
Давсжилт 24,7 %0 үед хөлдөх температур ба хамгийн их нягттай байх температур ижилхэн -1,33 хэм байна
+
Давсжилт ба хөлдөх температурын хамаарлыг дүгнэж, жишээгээр тайлбарлана уу
...............................................................................................................................
Давсжилт ихсэхэд хөлдөх температур буурна -1 оноо Жишээлбэл: давсжилт О %0 үед хөлдөх температур 0 хэм байдаг бол давсжилт 40%0 үед хөлдөх температур -2,2 хэм болно. 2 оноо
Далайн урсгалын зургийг ашиглан, дараах асуултуудыг хариулаарай.
Зургийг ашиглан хүснэгтийг нөх.
Хүснэгтийг зөв нөхсөн бол 2 оноо, 1 алдсан бол 1 оноо
Өгүүлбэрийг гүйцээгээрэй. Далайн урсгалын эргэлт нь хойд хагаст ..................................., өмнөд хагаст................................... үүснэ.
Хойд хагаст баруун гар тийш-цагийн зүүний эргэлтийн дагуу, өмнөд хагаст зүүн гар тийш- цагийн зүүний эсрэг чиглэлд, (2 зөв хариулт бичсэн бол 2 оноо)
Далайн урсгалын чиглэлд голлон нөлөөлөх 3 хүчин зүйлийг дүгнэн бичнэ үү.
....................................................................................................
Кориолисын хүч (1 оноо), эх газрын эргийн хэлбэр (1 оноо), салхины чиглэл (1 оноо)
График ашиглан, гүйцэтгээрэй.
120С температуртай үед чийгийн багтаамж хэд байна вэ?
....................................................................................
10 г/см3 орчим (1 оноо)
Чийгийн багтаамж ба температурын хамаарлыг тодорхойлно уу.
...............................................................................................
Температур нэмэгдэхэд чийгийн багтаамж нэмэгдэнэ. Температур буурахад чийгийн багтаамж буурна. Шууд хамааралтай (2 оноо)
Ангийн температур 200С байх үед гигрометрийн заалт харьцангуй чийг 60% -ийг зааж байсан бол тухайн ангийн 1м3 агаар тутамд хэдэн гр чийг байсан бэ?
17,32*60%/100=10,39 г/см3 (3 оноо)
Зарим төрлийн үүлсийн зураг харуулжээ.
А зурагт ямар төрлийн үүл харуулсан бэ?
.......................................................................
Сэмжин 1 оноо
Эдгээр хоёр үүлний альнаас нь тунадас унах вэ?
....................................................................
Борооны бөөн буюу Б үүлнээс 2 оноо
Үүл ба манангийн төсөөтэй ба ялгаатай талыг тайлбарлаарай
Ижил тал:усны уур өтгөрөх, харьцангуй чийг нэмэгдэх буюу чийгээр ханах байдал руугаа дөхөх үед үүснэ (1 оноо) Ялгаатай тал: үүл-тэнгэрт, дээр үүснэ. Дулаан агаар дээш өргөгдөн хөрөх үед үүснэ (1 оноо), манан-газрын гадарга орчим (доор) үүснэ. Гадарга орчим агаарын температур буурах, эсвэл агаарын үнэмлэхүй чийг нэмэгдэх (бороо орсны дараа гэх мэт) үед үүснэ. (1 оноо)
Хоногийн хугацаанд температур ба харьцангуй чийг хэрхэн өөрчлөгдөхийг доорх графикаар харуулжээ.
Температур хэдэн цагийн үед хамгийн их буюу хэдэн градус байна вэ?
.........................................................................
Өдрийн 16 цагт, 10ºС 1 оноо
Өглөөний 6-14 цагийн хоорондох харьцангуй чийгийн хандлагыг бичээрэй.
______________________________________
6-14 цагийн хооронд харьцангуй чийг 70% аас 50% хүртэл буурсан. 2 оноо
Харьцангуй чийг ба температурын хамаарлыг жишээ гаргаж, дүгнээрэй.
............................................................................................................... ...............................................................................................................
Температур өөрчлөгдөхөд харьцангуй чийг өөрчлөгдөж байна. (1 оноо) Температур нэмэгдэхэд харьцангуй чийг буурна, температур буурахад харьцангуй чийг нэмэгдэнэ. Температур ба харьцангуй чийг нь урвуу хамааралтай байна. (1 оноо)
Хийн мандлын үе давхаргын босоо хуваарилалтыг харуулсан зургийг ажиглан асуултад хариулна уу
Дээшлэх тутам температур нь нэмэгддэг үе давхарга аль нь вэ?
...............................
a) стратосфер, термосфер (2 оноо)
Озоны үе аль үе давхаргад, хэдээс хэдэн км-ийн өндөрт оршиж байна вэ?
..............................., .........................................................................................
22-30 км өндөрт (1 оноо), Стратосферийн үе давхаргад(1 оноо)
Озоны үе давхаргын ач холбогдол, онцлогийг дүгнээрэй. ........................................................................................................................................................................................................................................................................................
Хэт ягаан туяаг өөртөө шингээж 1 оноо, амьд организмыг хамгаалж байдаг 1 оноо. Озон байдаг учраас стратосферт температур ихэснэ 1 оноо
Тектоникийн хавтангуудын хөдөлгөөний чиглэлийг сумаар илэрхийлжээ.
Хавтангууд холдон салж байгаа жишээ дурдана уу
......................................................................................................
Африкийн болон Өмнөд Америкийн хавтан, Хойд Америкийн болон Евразийн гэхчлэн жишээлбэл 2 оноо
Хавтангийн хэдэн төрлийн хөдөлгөөн байдаг вэ? Тэдгээрээс 2-ыг нэрлээрэй.
.....................................................................................................
Ойртон нийлэх, холдон салах, зөрөх 2 нэрлээд 2 оноо
F, G хавтангуудын хөдөлгөөний төрөл ба үр дагаврыг дүгнээрэй.
.........................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Ойртон нийлэх хөдөлгөөний улмаас Андын нуруу, Перугийн хотгор үүссэн. 3 оноо
Чулуулагт хүйтний өгөршил хэрхэн явагдахыг зургаар харуулсан байна.
Хүйтний өгөршил гэж юу вэ?
.......................................................
Хүйтний өгөршил гэж чулуулаг эрдэс хагарч бутрахдаа мөс, усны нөлөөгөөр өөрчлөгдөхийг хэлнэ. 1 оноо
Зурагт 1-4 тоогоор тэмдэглэсэн үйл явцыг тайлбарлан бичнэ үү.
1-2 үе шатыг зөв нэрлэвэл 1 оноо, 3-4 үе шатыг зөв нэрлэвэл 2 оноо
Хүйтний өгөршил дэлхий дээр хаана ихэвчлэн тохиолдох вэ? Яагаад?
.............................................................................................................................
Хүйтний өгөршил нь туйл орчимд болон өндөр уулсад элбэг 1 оноо, хур тунадас их 1 оноо, эрс тэс сэрүүн уур амьсгалтай газарт 1 оноо